CYKL WYWIADOWCZY – proces, podczas którego informacje wywiadowcze, czyli tzw. surowe dane (ang. raw data), są przekształcane w informacje wywiadu; inaczej: cykl analityczny lub proces analityczny – zbiorcza nazwa pracy z informacją (ang. intelligence, intel) wykonywanej przez → służby specjalne (służby wywiadowcze, ang. intelligence agencies) i inne instytucje. Cykl wywiadowczy [c.wyw.] występuje w wielu wariantach, zarówno naukowych, jak i wypracowanych przez poszczególne instytucje (np. NATO czy CIA), mają one jednak wspólne założenia. Klasyczna wersja c.wyw. obejmuje pięć etapów/faz: 1. planowanie i kierowanie; 2. gromadzenie; 3. przetwarzanie; 4. analiza i opracowywanie; 5. rozpowszechnianie.

Planowanie i kierowanie odnosi się do określania zapotrzebowania, a więc do sytuacji, w której zleceniodawca (odbiorca lub konsument), zazwyczaj będący częścią władzy wykonawczej (decydentem), przedstawia właściwej instytucji (producentowi) zadanie dotyczące opracowania danego zagadnienia. Może ono dotyczyć dowolnego tematu, np. wyzwań, zagrożeń, kryzysów i relacji między określonymi podmiotami, zarówno w sferze cywilnej, jak i wojskowej. Na tym etapie powinny zostać określone ramy merytoryczne zainteresowania konsumenta. Etap gromadzenia danych obejmuje wszelkie czynności wykonywane przez producenta mające służyć zdobyciu cennej poznawczo wiedzy dotyczącej danego zagadnienia. Informacje ze źródeł zamkniętych zdobywane są niejawnie (przez funkcjonariuszy operacyjnych), m.in. poprzez korzystanie z osobowych źródeł informacji (rozpoznanie osobowe, ang. human intelligence, HUMINT) czy pozyskiwanie danych związanych z komunikacją międzyludzką (rozpoznanie lub → wywiad elektromagnetyczny, ang. signals intelligence, SIGINT). Pozyskiwanie informacji pochodzących ze źródeł otwartych nazywa się wywiadem jawnoźródłowym (ang. open-source intelligence, OSINT) lub tzw. → białym wywiadem. Obejmuje to analizę przestrzeni medialnej i wszelkich ogólnodostępnych materiałów, takich jak akty normatywne, raporty, sprawozdania, dane statystyczne czy stenogramy, a także treści pochodzące z internetu (wywiad cybernetyczny; ang. cyber intelligence, CYBINT). Katalog nie jest zamknięty, mogą być przetwarzane także np. dane pochodzące z aerofotografii (rozpoznanie obrazowe, ang. imagery intelligence, IMINT). Znaczenie tzw. białego wywiadu w działalności wywiadowczej zwiększa się, co wynika z cyfryzacji wielu dziedzin życia społecznego. Faza przetwarzania to działania obejmujące m.in. tłumaczenie, deszyfraż czy redukcję danych. W fazie analizy i opracowywania podejmowane są wszelkie czynności mające służyć integracji, ewaluacji i gradacji zgromadzonych informacji. Efektem tych działań jest powstanie produktu analitycznego, który może przyjąć postać notatki, informacji sygnalnej, raportu sytuacyjnego, pogłębionego opracowania analitycznego czy ustnego briefingu. Służby posiadają piony analityczne, czyli komórki wyspecjalizowane w pracy z informacją (przykładowo: Departament Informacyjny Agencji Wywiadu oraz Departament Informacji, Analiz i Prognoz Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego). Celem działania analityków jest syntetyzowanie, interpretowanie i porządkowanie informacji. Efektem ich pracy ma być zwięzłe, ale jednocześnie wyczerpujące przedstawienie obrazu danego zjawiska. Produkt musi mieć walor praktyczny, jako że ma służyć optymalizacji procesu decyzyjnego w państwie. Dlatego też jego częstym komponentem jest analiza ryzyka i formułowanie możliwych scenariuszy w zakresie analizowanego zjawiska.
Na etapie rozpowszechniania produkt zostaje przekazany odbiorcy zgodnie z odpowiednią procedurą (np. drogą łącza szyfrowanego lub do rąk własnych).

Wyzwania dotyczące c.wyw. obejmują zarówno sprawy wewnętrzne, czyli dotyczycące analityków, jak również ich relacje z konsumentami. Produkt musi mieć walor użyteczności, a więc kluczowym czynnikiem w procesie c.wyw. jest presja czasu. Dużymi wyzwaniami są ograniczenia w dostępie do informacji i trudność oceny wiarygodności źródła. Ważnym czynnikiem są błędy poznawcze, m.in. efekty izolacji, autorytetu, kontrastu, przywiązania, potwierdzenia, zaprzeczania czy statusu quo. Istotną rolę odgrywają także naturalne przymioty ludzkie, takie jak stereotypy, uprzedzenia i ambicje. Instrumentami służącymi ograniczaniu ich negatywnego wpływu na kształt produktu są praca grupowa (celem grupy analityków nie jest zgadzanie się ze sobą, lecz konfrontowanie swoich obserwacji i kompleksowa interpretacja danego zjawiska) i stosowanie ustrukturyzowanych metod analitycznych. Problem w relacji pomiędzy konsumentem a producentem może rozpocząć się już w fazie planowania i kierowania, jeśli analitykom nie zostanie przedstawione wystarczająco konkretne zapotrzebowanie na produkt (np. jego kontekst i pożądane ramy merytoryczne). Odbiorcy produktów miewają też mylne wyobrażenie o specyfice pracy analitycznej. Oczekują uzyskania informacji pewnych i „obiektywnych” lub potwierdzenia własnych wyobrażeń na temat danego zjawiska. Jeśli – odpowiednio – produkt ich nie oferuje lub jego treść jest z nimi rozbieżna, może to prowadzić do zignorowania informacji wywiadu lub zniechęcić decydenta do zlecania analitykom przygotowywania kolejnych produktów. Analitycy muszą zatem zachować wobec decydentów autonomię. Nie oznacza ona braku powiązań instytucjonalnych, tylko merytoryczną niezależność, a zatem konieczność odrzucenia pisania „pod tezę” celem uzyskania przychylnej reakcji konsumenta. Duży wpływ na skuteczność c.wyw. ma feedback, czyli moment pomiędzy etapem rozpowszechniania a etapem planowania i kierowania. Brak informacji zwrotnej ze strony odbiorcy (nazywany czasem „kryzysem odbiorcy”) może utrudnić lub wręcz uniemożliwić uruchomienie kolejnego c.wyw.

C.wyw. nie jest w Polsce pojęciem prawnym. Zamiast tego ustawodawca posługuje się pojęciem „czynności analityczno-informacyjnych”, które realizują funkcjonariusze wszystkich pięciu służb specjalnych (funkcjonariusze innych instytucji bezpieczeństwa nie posiadają tej kompetencji). Służby specjalne niektórych państw (np. USA) odtajniają wybrane zdezaktualizowane produkty, w Polsce nie jest to jednak praktykowane. Dokumenty analityczne bywają pozyskiwane przez dziennikarzy śledczych, zwłaszcza w kontekście głośnych spraw i afer, wskutek tzw. przecieków lub w konsekwencji działania sygnalistów.

C.wyw. bywa krytykowany zarówno za swoją schematyczność (zbytnie uproszczenie złożonych działań wywiadowczych), jak i nadmierne skomplikowanie (niektóre modele typu matrycowego przyjmują bardzo złożony kształt). Pozostaje jednak powszechnie stosowanym rozwiązaniem, nie tylko w służbach specjalnych, ale również – w ramach białego wywiadu – w think tankach i wywiadowniach gospodarczych, a także, choć w innym kontekście, w organach ścigania (analiza kryminalna). [Arkadiusz Nyzio]

Literatura: R.M. Clark, Intelligence Analysis: A Target-Centric Approach, Washington 2003 • A.S. Hulnick, What’s Wrong with the Intelligence Cycle, „Intelligence and National Security” 2006, nr 21(6) • M. Phythian, Understanding the Intelligence Cycle, Abingdon 2013.