ĆWICZENIA WOJSKOWE – forma szkolenia dowództw, sztabów, wojsk i słuchaczy szkół i akademii wojskowych obejmująca zespół czynności wykonywanych i wielokrotnie powtarzanych przez żołnierzy, pododdziały, oddziały, związki taktyczne oraz → dowództwa (sztaby) wszystkich szczebli organizacyjnych SZ RP. Zapewniają praktyczne przygotowanie do prowadzenia działań w → sytuacji kryzysowej oraz w razie → konfliktu zbrojnego. Dzięki ćwiczeniom [ćw.] żołnierze nabywają/doskonalą umiejętności: posługiwania się bronią, obsługi sprzętu bojowego i technicznego, wykonywania obowiązków funkcyjnych; zdobywają odporność i wytrzymałość fizyczną, umiejętność rozwiązywania indywidualnych i zespołowych zadań. Ćw. mogą być sensoryczne (umysłowe) oraz motoryczne. Ćw. wojskowe dzielą się na typy, formy oraz rodzaje, takie jak: ćw. dowództw, ćw. z wojskami, strategiczna i operacyjna gra wojenna, ćw. dowódczo-sztabowe, treningi sztabowe, ćw. grupowe, ćw. epizodyczne. Ćw. dowództw – celem jest przygotowanie etatowych dowództw do prowadzenia działań operacyjno-taktycznych realizowanych w strukturach narodowych i sojuszniczych w okresie pokoju, kryzysu i wojny. Ich istotą jest działanie dowództw w ramach stanowisk dowodzenia. Mogą być prowadzone w warunkach polowych jako część ćw. prowadzonych z wojskami lub w warunkach stacjonarnych; mogą być wykorzystane programy symulacji komputerowej. Ich treścią powinno być rozwiązywanie problemów z zakresu przygotowania i prowadzenia działań operacyjno-taktycznych, w tym kalkulacji czasowo-przestrzennych, opracowania planów oraz rozkazów operacyjnych (bojowych), a ponadto wymiana informacji (rozkazów, zarządzeń, meldunków) zgodnie z obowiązującymi procedurami dowodzenia. Ćw. z wojskami – najwyższa formą ćw., podmiotem szkolenia są dowództwa i wojska. Ich istota polega na pogłębieniu umiejętności dowództw w planowaniu, organizowaniu i dowodzeniu podległymi wojskami oraz sprawdzeniu tych umiejętności wobec realnie działających wojsk (pododdziałów), na ćwiczeniu komponentów do działania w różnych środowiskach pola walki. Mogą być prowadzone wyłącznie w warunkach polowych z rozwiniętym mobilnym (mobilno-stacjonarnym) systemem dowodzenia. Strategiczna gra wojenna to rodzaj ćw., a jednocześnie forma szkolenia (doskonalenia) dowództw, czyli organów dowodzenia szczebla strategicznego (MON, Sztab Generalny WP), centralnych i terenowych organów administracji państwowej oraz centralnych i terenowych organów zarządzania i kierowania ogniwami pozamilitarnymi. Celem jest rozwiązywanie problemów dotyczących: struktur organizacyjnych SZ, funkcjonowania organów dowodzenia w okresie zagrożenia bezpieczeństwa państwa i wojny, przygotowania (wyposażenia) SZ do wykonywania zadań strategicznych (operacyjno-taktycznych), użycia rodzajów wojsk, weryfikacji niektórych założeń strategii. Ćwiczące zespoły z reguły powinny (ale nie muszą) stanowić pod względem struktur organizacyjnych jednolite organy dowodzenia SZ RP. W zależności od problematyki powinni w nich uczestniczyć także specjaliści – przedstawiciele organów administracji państwowej (terenowej) oraz ogniw kierowania układem sił pozamilitarnych. Strukturę organizacyjno-funkcjonalną kierownictwa gry wojennej powinny stanowić niezależne grupy problemowe. Operacyjna gra wojenna jest rodzajem jednoczesnego szkolenia etatowych dowództw (Dowództwa Operacyjnego Rodzajów SZ, Dowództwa Generalnego Rodzajów SZ) jednego lub dwóch szczebli dowodzenia, często w realnych warunkach terenowych z wykorzystaniem etatowych środków dowodzenia. Celem jest pogłębienie/utrwalenie umiejętności i nawyków zespołowego działania dowództw różnych szczebli na rzecz racjonalnego dowodzenia podległymi elementami ugrupowania bojowego w okresie przygotowania i kierowania walką w ciągle zmieniającej się sytuacji operacyjno-taktycznej. Ćwiczącymi dowództwami są etatowe organy (zespoły, centra części operacyjnej stanowisk dowodzenia) dowodzenia i zabezpieczenia działań dwóch przeciwstawnych stron, które na tle przyjętej sytuacji operacyjno-taktycznej rozwiązują problemy pola walki, podejmują własne decyzje i zamiary działania, które są odpowiedzią na działanie strony przeciwnej. Ćwiczenie musi być dwustronne, w zależności od zakresu rozpatrywanej problematyki mogą być jednoszczeblowe lub dwuszczeblowe (wówczas uczestniczą w nim wybrane
elementy dowodzenia wyższego szczebla). Ćwiczące zespoły rozmieszcza się w terenie z uwzględnieniem norm i sytuacji operacyjno-taktycznej oraz środków łączności i automatyzacji dowodzenia lub też w pomieszczeniach stałych w miejscu stałej dyslokacji. Treścią gier operacyjnych jest poszukiwanie racjonalnych sposobów walki z realnym przeciwnikiem oraz rozpatrywanie wariantów koncepcji użycia wojsk, a także kształtowanie wyobraźni i zdolności przewidywania w zmieniających się sytuacjach współczesnego pola walki. Gra operacyjna w terenie umożliwia nabywanie doświadczenia w zespołowym działaniu, kierowaniu działaniami podległych szczebli dowodzenia, organizację rozmieszczania i przemieszczania pododdziałów i stanowisk dowodzenia, rozwijania węzłów łączności itp. Dla urealnienia działania dowództw, sprawdzenia realności podjętych decyzji (kalkulacji taktyczno-operacyjnych) mogą być wykorzystane wojska w pełnym lub ograniczonym składzie oraz pododdziały pozoracji (imitacji) pola walki i działań przeciwnika. Ćw. dowódczo-sztabowe – rodzaj ćw. z dowództwami w SZ RP; obejmują wszystkie wojskowe struktury organizacyjne, które spełniają funkcje dowódcze (kierownicze) bez względu na charakter zadań (organa administracji wojskowej, komendy portów, składnic, szpitali itp.) oraz słuchaczy wyższych uczelni wojskowych. Celem jest doskonalenie umiejętności dowódców i oficerów dowództw w zespołowym rozwiązywaniu problemów strategicznych, operacyjnych i taktycznych oraz dowodzenia i zabezpieczenia działań. Istota polega na tym, że ćwiczący zespół, stanowiący etatowy organ lub kilka organów dowodzenia wojskami, usprawnia i doskonali swą pracę. Każdy z ćwiczących pełni inną funkcję zgodnie z zajmowanym stanowiskiem. Uczestnicy (zespoły, sekcje, dowództwa poszczególnych szczebli) rozmieszczani są w sposób umowny bez uwzględniania w pełni rzeczywistych warunków pola walki i założonej sytuacji operacyjno-taktycznej. Ćw. dowódczo-sztabowe na mapach organizowane i prowadzone są od szczebla brygady/pułku (równorzędnego) wzwyż. Polegają na szkoleniu dowództw i podległych dowódców w planowaniu, koordynowaniu i realizacji zadań taktycznych (operacyjnych) na mapach. Ćw. dowódczo-sztabowe wspomagane komputerowo są prowadzone przez dowództwa od szczebla oddziału wzwyż. W trakcie tego ćw. do systemu symulacji komputerowej wprowadzane są w rzeczywistym czasie decyzje wypracowane przez ćwiczące dowództwa i doprowadzane do ćwiczących. Szkieletowe ćw. dowódczo-sztabowe są stosowane w szkoleniu praktycznym etatowych dowództw nie mniej niż dwóch szczebli dowodzenia w realnych warunkach terenowych z wykorzystaniem etatowych środków dowodzenia i łączności, z podległymi wojskami w terenie, stanowiska dowodzenia rozmieszczone są na realnych odległościach. Trening sztabowy – rodzaj ćw. z dowództwami, który wykorzystywany jest do szkolenia i zgrywania profesjonalistów do działania w ramach zespołu – dowództwa. Celem jest doskonalenie praktycznych umiejętności indywidualnych oficerów w zakresie wykonywania obowiązków, a nade wszystko zgrywanie (współdziałanie) wszystkich osób funkcyjnych tworzących sztab, poszczególne jego zespoły, sekcje, grupy, doskonalenie oficerów różnych specjalności w indywidualnym i wspólnym zbieraniu, studiowaniu, analizowaniu danych i sytuacji w celu wypracowania najbardziej pożądanego modelu przeprowadzenia działań opracowania określonych dokumentów, zarządzeń, rozkazów, planów działań itp. Ćw. grupowe to rodzaj ćw. przygotowawczych, stosowanych w indywidualnym profesjonalnym doskonaleniu oficerów dowództw, szczególnie niższych szczebli dowodzenia, a także w uczelniach i ośrodkach kształcenia kadr dowódczo-sztabowych. Celem jest pogłębienie wiedzy teoretycznej oraz nauczenie/doskonalenie praktycznego rozwiązywania problemów operacyjno-taktycznych, wykonywania pewnych czynności (zadań) dowódczych i sztabowych na określonym stanowisku (funkcji) służbowym. Istotą jest to, że wszyscy szkoleni występują w jednej roli, rozwiązują te same zadania (problemy operacyjno-taktyczne) na tle jednolitej sytuacji bojowej. Dopuszczalne jest tworzenie zespołów (sekcji) składających się z różnych osób funkcyjnych. Uczestnicy szkolenia występują wówczas w różnych, wyznaczonych rolach i rozwiązują przydzielone problemy (zadania). Ćw. epizodyczne (inaczej trening sytuacyjny) są rodzajem ćw. przygotowawczego, służą podtrzymaniu sprawności operacyjno-taktycznej dowódców oddziałów i pododdziałów. Prowadzone są w terenie z wykorzystaniem środków dowodzenia lub w pomieszczeniach z wykorzystaniem map (szkiców terenu). Celem powinno być praktyczne przećwiczenie oraz doskonalenie standardowych czynności wynikających z określonej sytuacji lub decyzji oraz zadań postawionych przez przełożonego. Ćw. epizodyczne powinno przygotować dowódców i pododdziały do uczestnictwa w ćw. bardziej złożonych, prowadzonych na wyższych szczeblach. Istotą epizodycznego ćw. taktycznego powinno być to, że ćwiczący dowódcy i pododdziały powinni realizować określone zadania w pełnym składzie, ale w ograniczonej (epizodycznej) sytuacji. Nie oznacza to jednak, że niektóre czynności byłyby pomijane lub upraszczane. Byłoby to ćw., a raczej trening zmierzający do wyćwiczenia określonych czynności i zachowań niezbędnych na polu walki. [Jarosław Wołejszo]

Literatura: Leksykon obronności. Polska i Europa, red. M. Huzarski, J. Wołejszo, Warszawa 2014.