DERADYKALIZACJA – praktyka polegająca na zachęcaniu osób o skrajnych i brutalnych poglądach do przyjmowania bardziej umiarkowanych za własne i odchodzenia od brutalnego ekstremizmu. Jest to proces odwrotny do → radykalizacji, odnosi się do przekształcenia funkcji poznawczych – kognitywnych (wartości, postaw, poglądów). Deradykalizacja [der.] jest procesem ukierunkowanym zarówno na jednostki i grupy, które jeszcze nie podjęły działań związanych z przemocą polityczną, jak i na wsparcie wyjścia z jej stosowania przez te osoby, których zachowania (działania) objęła radykalizacja (ang. violent radicalization). Stąd der. może mieć wymiar społeczny i psychologiczny, zmniejszając ryzyko (ponownego) zaangażowania się w brutalne działania. W systemie antyterrorystycznym der. może pełnić funkcje: prewencyjną, rehabilitacyjną i reintegracyjną. Sposoby zapobiegania radykalizacji oraz podejmowane przez państwa działania, których celem jest „odciągnięcie” obywateli od przemocy politycznej, można podzielić na negatywne i pozytywne. Do negatywnych zaliczane są wszelkiego rodzaju represje, m.in. zakazywanie działalności organizacji i stowarzyszeń nawołujących do stosowania przemocy (kryminalizacja, penalizacja), ograniczenie lub kontrola miejsca pobytu osób podżegających do przemocy, wykluczenie z danego obszaru lub wydarzeń (np. zakaz wstępu), ograniczenie w zakresie korzystania ze środków pieniężnych do określonej wysokości, ograniczenie z korzystania ze środków transportu, ograniczenie dostępu do określonych zawodów i pełnienia funkcji publicznych, egzekwowanie obowiązku szkolnego, izolacja osób, cenzura, blokowanie rozprzestrzeniania określonych treści w mediach (internet, telewizja, radio, prasa). Tymi środkami objęte mogą być też działania wobec osób używających przemocy, nawołujących do nienawiści, rekrutujących do radykalnego ugrupowania/ruchu, pozyskujących finansowanie i udających się na tereny objęte konfliktem zbrojnym celem militarnego przeszkolenia.

Do drugiej grupy – pozytywnych środków i metod der. – należą: amnestia, pojednanie, przeprogramowanie, dialog (międzykulturowy, religijny), demobilizacja, zniechęcanie, reintegracja, indywidualne programy deradykalizujące, spotkania, warsztaty, kursy dotyczące praw i wolności obywatelskich, tworzenie miejsc pracy, pomoc socjalna, świadczenia zdrowotne, staże dla grup wysokiego ryzyka oraz happeningi i wydarzenia integracyjne, uświadamiające kampanie społeczne. W przypadku konkretnych jednostek dużą rolę odgrywa praca nad poczuciem własnej wartości i umiejętnością rozwiązywania konfliktów bez użycia przemocy, radzeniem sobie z presją najbliższego otoczenia oraz wyznaczaniem nowych celów.

Termin der. często kojarzony jest z programami i praktykami mającym charakter zapobiegawczy i interwencyjny – „przeciwdziałanie brutalnemu ekstremizmu” (ang. countering violent extremism, CVE) oraz „zapobieganie brutalnemu ekstremizmowi” (ang. preventing violent extremism, PVE). Jednak kryteria efektywności der. są trudne do ustalenia, gdyż w dużej mierze sukces uczestników zależy od ich dobrowolnego zaangażowania i reintegracji w lokalnej społeczności. [→ edukacja antyterrorystyczna] [Aleksandra Gasztold]

Literatura: D. Koehler, Understanding Deradicalisation: Methods, Tools and Programs for Countering Violent Extremism, New York – London 2017 • Terrorist Deradicalisation in Global Context. Succes, Failure and Continuity, red. R. Gunaratna, S. Hussin, New York – London 2020.