AGONISTYKA – ogólna teoria walki, ogólna nauka o walce; używany jest też termin agonologia. Wraz z ogólną teorią sprawnej organizacji działań wielopodmiotowych stanowi część składową teorii czynu skutecznego, czyli prakseologii zajmującej się poszukiwaniem najszerszych uogólnień odnoszących się do wszelkich form świadomego i celowego działania rozpatrywanego ze względu na sprawność w kontekście współdziałania. W tym obszarze zadaniem agonistyki [agon.] jest poszukiwanie najszerszych uogólnień odnoszących się do wszelkich form świadomego i celowego współdziałania ujemnego (kooperacji negatywnej), czyli sprawności techniki walki jej uczestników. Przedmiotem jej zainteresowania są różne rodzaje uprawiania walki, takie jak boje militarne, bójki, zapasy sportowe, gry, konkurencja handlowa, debaty parlamentarne, spory sądowe, dyskusje. Źródłosłowem pojęcia agon. jest greckie słowo agón oznaczające m.in. walkę w ogóle, na wojnie, w pokoju, walkę stronnictw, sądową, każdą walkę stoczoną w życiu.

Za twórcę ogólnej teorii walki uważany jest Emanuel Lasker, który w wydanej w 1907 r. książce Walka (ang. Struggle) przedstawił na przykładzie gry w szachy pierwsze prawa rządzące walką w przyrodzie. Tak sformułowany obszar badań nazwał machologią (ang. science of machology), posiłkując się greckim wyrazem máchi oznaczającym walkę, bitwę, bój. Istotny wkład w powstanie ogólnej teorii walki wniósł Tadeusz Kotarbiński, którego badania, począwszy od wydanej w 1938 r. broszury Z zagadnień ogólnej teorii walki, pozostają inspiracją dla współczesnych rozważań. Jest on również twórcą nazwy agonistyka (agonologia). Spośród innych głównych przedstawicieli polskiej szkoły agon. wymienić należy Czesława Znamierowskiego, Jarosława Rudniańskiego, Józefa Koniecznego, Andrzeja Delorme, Edwarda Leniewicza i Mirosława Sułka. Od 2020 r. badania w obszarze agon. prowadzi Zakład Teorii Walki Instytutu Nauk o Bezpieczeństwie Akademii Kaliskiej im. Prezydenta Stanisława Wojciechowskiego.

Metoda badań agon. jest ściśle związana z metodologią ogólną (prakseologią). Wśród filozofów przywoływanych przez Kotarbińskiego w zagadnieniach metodologicznych możemy odnaleźć Arystotelesa, Aleksandra z Afrodyzji, Petrusa Ramusa, Franciszka Bacona, Johna Stuarta Milla. Do zadań agon. należy wyodrębnienie i systematyzacja bogactwa form walki, wykrywanie zjawisk, które przyczyniają się do jej upraktycznienia, a więc stają się składnikiem zwycięstwa, oraz tych, które poprzez swoją wadliwość mogą być źródłem niepowodzeń i porażki. W opisie walki badania koncentrują się na wskazaniu podmiotów walki, ich celów, sposobów działania prowadzących do osiągnięcia zakładanych celów oraz na formach, jakie te działania przyjmują. Ponadto agon. zajmuje się rejestracją, formułowaniem i systematyzacją zjawisk walki, starając się precyzyjnie wiązać podmiot badań z orzecznikiem w myśl zasad tworzenia teorii adekwatnych sformułowanych przez Leona Petrażyckiego.

System pojęć agon. w naturalny sposób związany jest z walką rozumianą jako działanie wielopodmiotowe w zakresie kooperacji negatywnej i jej teoretycznym modelem. Podmioty takiego działania reprezentowane są przez instrumenty siły i środki ciężkości. Przestrzeń walki wyrażają pojęcia sytuacji akceptowalnych i nieakceptowalnych wraz z wpisanymi w nie celami oraz obszar działań zwany obszarem powodzenia, porażki i zwycięstwa. Pasma działań podmiotów walki wyrażone są liniami, na których w postaci punktów decydujących omawia się akordy i sploty działań każdej ze stron walki. Tak przedstawiony model pozwala na opisanie każdej kooperacji negatywnej w zakresie ogólnym, jak i w postaci jednostkowej (etnograficznej).

W znaczeniu leksykalnym wyraz agon. oznacza współzawodnictwo w zawodach (agonach) w starożytnej Grecji. Współcześnie termin ten pojawił się również w zachodniej filozofii i politologii postmarksistowskiej, reprezentowanej m.in. przez Chantal Mouffe. W tym wypadku stosowany jest w formie przymiotnika, np. polityka agonistyczna, agonistyczna forma itp., przy tym nie wydaje się, aby jego zastosowanie pokrywało się z ogólną teorią walki. [Konrad Malasiewicz]

Literatura: T. Kotarbiński, Z zagadnień ogólnej teorii walki, Warszawa 1938 • T. Kotarbiński, Traktat o dobrej robocie, Wrocław – Warszawa – Kraków 1965 • K. Malasiewicz, Teoria walki zbrojnej. Próba systematyzacji, Warszawa 2018.