DMOWSKIEGO DOKTRYNA GEOPOLITYCZNA – opierała się na uznaniu Prus za głównego wroga Polski i inicjatora rozbiorów, traktowała sprawę polską jako funkcję stosunków niemiecko-rosyjskich. Polski polityk Roman Dmowski [R.D.], twórca ruchu narodowego, pisarz i publicysta (1864‒1939) pisał o Prusach: „Dla państwa, które wyrosło na ziemiach zachodniej Słowiańszczyzny, dla którego te ziemie są głównym punktem oparcia w jego panowaniu nad całymi Niemcami, którego potęga w głównej mierze wyrosła z upadku Polski, podniesienie głowy przez polskość oznaczałoby położenie tamy jego rozrostowi, w konsekwencji zaś zachwianie jego rolą w Rzeszy Niemieckiej. Z tego względu, jakkolwiek Prusy posiadają najmniejszą część dawnej, historycznej Polski, żadne państwo nie ma tyle powodu czuwać nad kwestią polską jako całością i przeszkadzać wytworzeniu takich warunków, w których poważniejsza część narodu polskiego mogłaby pomyślnie się rozwijać”. R.D. postulował związanie sprawy polskiej z Rosją, wręcz modlił się, aby wszystkie ziemie polskie znalazły się pod berłem cara. Jednakże gdy carat załamał się i w Rosji zwyciężył porządek rewolucyjny, wyrzekł się w praktyce swojej własnej koncepcji geopolityki.

R.D. wychodził z założenia, że dla Polski największe znaczenie mają ziemie etnograficzne, których ludność jest polska z tradycji i języka i ma głębokie poczucie polskości. Uważał, że ziemie te koniecznie powinny wejść w skład przyszłego państwa polskiego. Było to jednak możliwe tylko i wyłącznie w przypadku złamania niemieckiej potęgi zbudowanej przez Bismarcka. Na początku XX w. Niemcy stały się na tyle silne, że groziło to załamaniem europejskiej równowagi. Wobec tego następowało przegrupowanie wśród innych państw, które w obawie przed Niemcami zaczynały się porozumiewać i łączyć. Dla polskiej polityki oznaczało to zupełnie nową sytuację. R.D. wyciągnął z niej wniosek, że sprawę polską należy połączyć z francusko-rosyjskim przymierzem. W związku z tym pragnął zbliżenia z Rosją i znalezienia z nią wspólnego frontu przeciw Niemcom. Temu celowi podporządkowywał całą swoją politykę i wszystkie poczynania w Dumie rosyjskiej (w 1907 i 1908 był posłem Dumy Państwowej, kierował pracami Koła Polskiego). Swoją doktrynę związaną z międzynarodowym położeniem sprawy polskiej sformułował już w 1907 r., a rok później ogłosił w książce Niemcy, Rosja i kwestia polska. Była ona manifestem politycznym Narodowej Demokracji, najpełniej ujętą koncepcją tzw. orientacji rosyjskiej. R.D. oczekiwał kataklizmu wojennego, który wybuchł w lecie 1914 r. Liczył on szczególnie na wybuch wojny między państwami zaborczymi, na tym budował swą koncepcję. [Justyna G. Otto]

Literatura: R. Dmowski, Niemcy, Rosja i kwestia polska, Warszawa 2016 • A. Micewski, Roman Dmowski, Warszawa 1971 • R. Wapiński, Roman Dmowski, Lublin 1988.