DRUGA WOJNA ŚWIATOWA – konflikt zbrojny obejmujący lata 1939‒1945, w którym uczestniczyła większość ówczesnych państw świata w dwóch blokach: państw alianckich oraz państw Osi. Oficjalną datą rozpoczęcia wojny jest 1 września 1939 r., kiedy to Rzesza Niemiecka rozpoczęła atak militarny na Rzeczpospolitą Polską, co poskutkowało wypowiedzeniem wojny Niemcom 3 września 1939 r. przez Francję oraz Wielką Brytanię. Wybuch wojny poprzedziły: w 1938 r. włączenie Austrii do III Rzeszy (Anschluss) oraz anektowanie części, a w 1939 całości Czech i Moraw przez Niemcy (układ monachijski); żądania terytorialne Niemiec wobec Polski dotyczące Wolnego Miasta Gdańska i Pomorza oraz odrzucenie ich przez Polskę; potwierdzenie sojuszu polsko-francuskiego; wzajemne gwarancje polsko-brytyjskie; zawarcie porozumienia sowiecko-niemieckiego 1939 (pakt Ribbentrop–Mołotow), w którym obie strony dokonały podziału strefy wpływów w środkowowschodniej Europie.

Z czasem do wojny przyłączyły się także inne państwa, z których część zmieniała strony konfliktu w trakcie jej trwania. Główne państwa Osi to Niemcy, Włochy i Japonia, a państwa drugorzędne to Węgry, Rumunia, Słowacja, Bułgaria i Jugosławia. Państwa alianckie na początku wojny to Polska, Francja, Wielka Brytania i dominia brytyjskie (Australia, Nowa Zelandia, Nowa Fundlandia, Kanada i Związek Południowej Afryki), wraz z eskalacją konfliktu do sojuszu dołączyły państwa posiadające terytoria na niemal wszystkich kontynentach.

Działania wojenne toczyły się w niemal całej Europie, we wschodniej i południowo-wschodniej Azji, w północnej Afryce, na Bliskim Wschodzie, wyspach Oceanii oraz na wszystkich oceanach świata. Podczas drugiej wojny światowej wykorzystywano w głównej mierze broń konwencjonalną, jednakże pod koniec konfliktu USA użyły broni jądrowej przeciwko Japonii (atak na Hiroszimę i Nagasaki w sierpniu 1945). Podczas wojny doszło do licznych → zbrodni wojennych, → zbrodni przeciwko ludzkości, → zbrodni ludobójstwa wobec różnych narodów, dokonanych przede wszystkim przez Rzeszę Niemiecką, ZSRR oraz Japonię. Szczególnego okrucieństwa doświadczyła ludność pochodzenia słowiańskiego oraz żydowskiego (holokaust) na terenach okupowanych przez Niemców. Jedną z form terroru były obozy hitlerowskie, miejsca więzienia i odosobnienia, pracy niewolniczej i masowej zagłady organizowane na terenie III Rzeszy i 17 krajów okupowanych, ogółem zorganizowano ok. 12 tys. obozów, podobozów, komand pracy itp. Znalazło się tam w okresie wojny ok. 18 mln więźniów i jeńców wojennych z wielu krajów świata, a zginęło ok. 11 mln osób, przede wszystkim więźniowie obozów koncentracyjnych i ośrodków zagłady (z ok. 8,9 mln zginęło co najmniej 7,2 mln, tj. 81%). Był to największy konflikt zbrojny w historii świata pod względem liczby ofiar, którą szacuje się na ok. 50 mln ludzi. W działaniach wojennych po obu stronach uczestniczyło łącznie ok. 70 mln żołnierzy.

Zakończenie drugiej wojny światowej i oficjalnie zwycięstwo państw alianckich nastąpiło w 1945 r. – 7 maja dokonano podpisania aktu bezwarunkowej kapitulacji Rzeszy Niemieckiej, a 2 września Cesarstwa Wielkiej Japonii. Druga wojna światowa była jednym z największych przełomów geopolitycznej historii XX wieku – w jego ramach nastąpiło rozszerzenie potęgi ZSRR na narody Europy Wschodniej, umożliwienie ruchowi komunistycznemu dojście do władzy w Chinach. Dokonało się decydujące przesunięcie władzy na świecie z państw Europy Zachodniej w kierunku USA i ZSRR. W okresie wojny dokonano także znaczącego rozwoju naukowo-technicznego w różnych dziedzinach w wyniku rywalizacji militarnej. [Jerzy Trocha]

Literatura: A. Czubiński, Historia drugiej wojny światowej 1939‒1945, Poznań 2004 • J. Haywood, Atlas of World History, New York 1997.