DYKTATURA – pojęcie zbiorcze obejmujące idee i reżimy polityczne o charakterze absolutystycznym, autorytarnym i totalitarnym. Najczęściej rozumiane jako forma rządów sprawowanych przez jedną osobę lub niedużą grupę osób posiadających władzę absolutną bez skutecznych ograniczeń konstytucyjnych. Dyktatorzy zwykle stosują rozwiązania siłowe (zamach stanu) lub oszustwa, aby zdobyć władzę polityczną, a utrzymują ją za pomocą zastraszania, terroru i tłumienia podstawowych swobód obywatelskich, a także manipulacji opinią publiczną. W dyktaturze [dyk.] nie funkcjonują demokratyczne reguły ‒ wybory czy rywalizacja polityczna jako źródło legitymizacji władzy. Jednostki/grupy sprawujące dyktatorską władzę podejmują arbitralne (niekontrolowane) decyzje, władza opiera się na przemocy. Dyk. jest negacją legitymacji systemu politycznego, dyktator znajduje się ponad prawem i działa poza jego granicami. Dyktatorzy bez zracjonalizowanej legitymizacji władzy często sięgają po demagogiczne treści mitów i uprzedzeń, wiary i dogmatów, podkreślając konieczność walki z opozycją, a także z wrogami wyimaginowanymi. Odwołują się do konieczności utrzymywania porządku i bezpieczeństwa, stabilizacji i ładu. Według Hannah Arendt dyk. jest szerszym pojęciem, w ramach którego wyróżnia się jej rodzaje: jednopartyjną, wojskową, totalitarną.

Termin pochodzi od łacińskiego słowa dictare oznaczającego dyktować, zalecać. Nie zawsze było to pojęcie pejoratywne – w starożytnej republice rzymskiej dyktator (dictator) był urzędnikiem powoływanym na sześć miesięcy dla ratowania zagrożonej republiki. Przywódców polskiego powstania styczniowego jako skupiających pełnię władzy w swoim ręku również nazywano dyktatorami. [→ dyktatura wojskowa]
[Jolanta Itrich-Drabarek]

Literatura: A. Heywood, Politologia, Warszawa 2006 • R.A. Tokarczyk, Treści legitymizacji każdej władzy warunkiem akceptacji jej pozycji ustrojowej i wpływów, „Białostockie Studia Prawnicze” 2016, nr 20.