DYLEMAT BEZPIECZEŃSTWA – sytuacja, w której działania podejmowane przez państwo w celu zwiększenia własnego bezpieczeństwa wywołują reakcje innych państw, co prowadzi do zmniejszenia, a nie zwiększenia bezpieczeństwa państwa. Niektórzy badacze stosunków międzynarodowych uważają, że dylemat bezpieczeństwa [d.bezp.] jest najważniejszym źródłem konfliktów w stosunkach międzynarodowych. Jednym z podstawowym celów państw jest maksymalizacja własnego bezpieczeństwa. Nawet jeśli państwa skupiają się wyłącznie na tym celu i nie mają zamiaru krzywdzić innych, wiele działań przez nie podejmowanych dla zwiększenia własnego bezpieczeństwa, np. zakup broni czy rozwój nowych technologii wojskowych, potencjalnie zmniejszy bezpieczeństwo innych. Sytuacja taka nie stawia automatycznie państwa przed dylematem, ale ze względu na anarchiczną strukturę systemu międzynarodowego inne państwa pójdą w jego ślady, jeśli się ono uzbroi. D.bezp. jest kluczem do zrozumienia, w jaki sposób państwa o fundamentalnie zgodnych celach, głównie pokoju i przetrwania, wciąż kończą w → konflikcie, a w skrajnych okolicznościach – w → wojnie.

Państwa permanentnie stoją przed d.bezp., ale ich intensywność zmienia się w czasie i przestrzeni w zależności od wielu czynników, w tym geografii, technologii wojskowej i doktryny wojskowej. Intensywność d.bezp. zależy od łatwości podboju. Jeśli podbój jest łatwy, państwa zazwyczaj stają przed poważnym dylematem w zakresie bezpieczeństwa, ponieważ ryzyko porażki militarnej wzrasta, gdy konkurencyjne państwo zwiększa swoje zdolności militarne. W sytuacji, gdy podbój jest trudny, d.bezp. zostaje złagodzony, ponieważ inne państwa mogą zwiększyć swoje zdolności militarne bez stwarzania bezpośredniego zagrożenia ofensywnego. Na nasilenie d.bezp. może wpływać rodzaj reżimu.

Najważniejsze cechy d.bezp. są następujące: jego źródłem jest anarchiczna struktura systemu międzynarodowego; wynika on z niepewności państw oraz ich obawy o wzajemne zamiary wyrządzenia krzywdy; jest spowodowany działaniami obronnymi, a więc niezamierzonymi w kontekście powodowania zagrożeń; ma niezamierzone skutki – prowadzi do zmniejszenia własnego bezpieczeństwa; może stać się przyczyną wojny, jednak nie jest przyczyną wszystkich konfliktów. Współczesny d.bezp. nie odnosi się wyłącznie do rywalizacji militarnej czy → wyścigu zbrojeń, ale obejmuje także wymiary polityczne, ekonomiczne czy społeczno-kulturowe. U podstaw wielowymiarowego d.bezp. leży brak → poczucia bezpieczeństwa.

Logika d.bezp. została po raz pierwszy opisana przez Herberta Butterfielda w 1949 r., jednakże termin ten został ukuty przez Johna Hertza w 1950. Wielu badaczy stosunków międzynarodowych zastosowało i rozwinęło logikę d.bezp., do najwybitniejszych należą: Robert Jervis, Barry Posen, Charles Glaser, Ken Booth i Nicholas Wheeler. [→ paradoks bezpieczeństwa] [Natalia Moch]

Literatura: J. Herz, Idealist Internationalism and the Security Dilemma, „World Politics” 1950, nr 3(2) • R. Jervis, Dilemmas about Security Dilemmas, „Security Studies” 2011, nr 20 • S. Tang, The Security Dilemma: A Conceptual Analysis, „Security Studies” 2009, nr 18.