DZIAŁANIA NIEREGULARNE – zamierzone lub wymuszone taktyczne → działania asymetryczne prowadzone w ugrupowaniu przeciwnika lub w terenie czasowo przez niego zajętym. Działania nieregularne [dz.nier.] prowadzone są w celu wykrycia przeciwnika, wykonania zaskakujących uderzeń, osłabienia jego potencjału i dezorganizacji działań, zakłócenia systemów dowodzenia, obniżenia morale, uniemożliwienia wykorzystania zasobów lokalnych. Jednym z celów dz.nier. jest również stworzenie dogodnych warunków do odzyskania utraconego terenu. Zasadniczym sposobem osiągania celów dz.nier. jest oddziaływanie pośrednie polegające na unikaniu bezpośrednich starć z przeciwnikiem na rzecz krótkotrwałego oddziaływania, akcji bojowych o niewielkim zasięgu.
Dz.nier. realizowane są (stosownie do potrzeb i sytuacji) przez zawczasu przygotowane lub doraźnie tworzone zgrupowania taktyczne. W przypadku dz.nier. zawczasu przygotowanych ich cele i główne zadania wynikają z przyjętego wcześniej planu walki. Nieplanowe dz.nier. prowadzone są w wyniku niepomyślnej realizacji wcześniejszych zadań bojowych. Mogą je prowadzić siły, które np. niepomyślnie zakończyły walkę obronną, wyszły z okrążenia lub wcześniej realizowały określone zadania w ugrupowaniu przeciwnika i zostały czasowo pozbawione możliwości połączenia się z własnymi wojskami.
Zasadnicze zadania realizowane w dz.nier. skupiają się na obszarach związanych z: rozpoznaniem, walką bezpośrednią oraz wspieraniem ruchu oporu. Rozpoznanie polega na zdobywaniu i przekazywaniu do sił głównych informacji związanych z elementami ugrupowania bojowego przeciwnika znajdującymi się w głębi jego ugrupowania, danymi o kierunkach działania przeciwnika, posiadanym przez niego potencjale i wyposażeniu, a także informacje o skutkach realizowanych w ramach działań głębokich ataków wojsk własnych. Walka bezpośrednia ma na celu niszczenie lub obezwładnianie ważnych celów w ugrupowaniu przeciwnika, atakowanie jego środków ogniowych oraz środków rozpoznania i walki elektronicznej, ograniczenie swobody manewru, niszczenie lub ograniczenie wykorzystania elementów infrastruktury taktycznej. Wspieranie ruchu oporu polega na bezpośrednim wspieraniu jego działań poprzez odpowiednie przygotowanie (wyszkolenie) lokalnych sił do prowadzenia walki partyzanckiej, zaopatrzenie w uzbrojenie i sprzęt wojskowy, a także koordynację działań ruchu oporu i sił zbrojnych prowadzących regularną walkę w przeciwnikiem.
Do najbardziej typowych form dz.nier. zalicza się → dywersję, działania blokujące, działania likwidacyjne, działania psychologiczne. Formy te realizowane są różnymi sposobami, najczęściej stosowane to zasadzki i napady. Taktyka dz.nier. wyraża się nie tylko w zbrojnym oddziaływaniu na przeciwnika, ale również w realizacji szeregu przedsięwzięć niebojowych ukierunkowanych na psychologiczne nękanie wrogich sił oraz pozyskiwanie bądź wymuszanie poparcia lokalnej społeczności.
Na sposób i możliwości prowadzenia dz.nier. wpływ mają różnorodne czynniki. Zalicza się do nich m.in.: 1. odległość rejonu dz.nier. od linii styczności walczących wojsk – ma istotny wpływ na ustalenie celów oraz dobór podmiotów i przedmiotów działania; ich określenie umożliwia podjęcie decyzji o formie i rodzaju oddziaływania na przeciwnika; 2. stosunek lokalnej ludności do wojsk prowadzących dz.nier. – ma bezpośredni wpływ na funkcjonowanie tych wojsk i jest jednym z głównych czynników gwarantujących ich przetrwanie i powodzenie w realizacji zadań; 3. środowisko prowadzenia dz.nier. ‒ ma niebagatelny wpływ na ich przebieg. Biorąc pod uwagę specyficzny charakter tego rodzaju działań oraz poziom wyszkolenia uczestników czy struktury walczących zgrupowań, nie należy postrzegać dz.nier. z perspektywy wielkiego obszaru i uogólniać ich np. do całego kraju. Ze względu na ich ogniskowy charakter niezbędnym jest, aby w danym rejonie ich prowadzenia określić środowisko najbardziej efektywne, uwzględniając atrybuty i priorytety zarówno wojsk własnych, jak i przeciwnika. Dokonując analiz współczesnych możliwości bojowych, sposobu prowadzenia akcji bezpośrednich, zdolności zdobywania informacji, dostępności ukryć i zaopatrzenia, najefektywniejszym środowiskiem prowadzenia dz.nier. wydaje się być duże miasto. Inicjatywa w dz.nier. przejawia się w dążeniu do narzucenia przeciwnikowi swojej woli i sposobu walki, a poprzez to zmuszanie go do oczekiwanych reakcji, daje to możliwość kształtowania manewru przeciwnika i oddziaływania na niego w wybranym miejscu i czasie. Manewr w dz.nier. wyraża się ruchem sił i realizowany jest w celu uzyskania jak najlepszego położenia względem przeciwnika. Uzależniony jest od możliwości transportowych wojsk własnych, głównie od ilości i jakości posiadanych środków trakcyjnych.
W dz.nier. manewr przybiera formę nie tyle przemieszczenia, ile pojawiania się (aktywowania działań) w konkretnym miejscu i czasie. Dz.nier. muszą być uzgodnione z działaniami sił głównych, zwłaszcza z artylerią, lotnictwem wojsk lądowych oraz siłami powietrznymi. [Krystian Frącik]
Literatura: Dowództwo Wojsk Obrony Terytorialnej, Wojska obrony terytorialnej w operacji. DD-3.40, Warszawa 2018 • Działania nieregularne w uwarunkowaniach współczesnego pola walki, red. K. Frącik, D. Szkołuda, M. Fryc, Toruń 2018 • NATO Standardization Office, Allied Joint Doctrine for Counterinsurgency (COIN).AJP-3.4.4(A), Brussels 2016.