DZIAŁANIA SPECJALNE – działania militarne i niemilitarne prowadzone poza strefą działań bezpośrednich przez odpowiednio zorganizowane, wyszkolone i wyposażone siły, które wykorzystują niestandardowe (niekonwencjonalne) techniki i procedury działania dla osiągnięcia celów politycznych, wojskowych, psychologicznych i ekonomicznych. Działania specjalne [dz.sp.] prowadzone są przez (siły) → wojska specjalne w sytuacjach, w których użycie innych rodzajów sił zbrojnych (wojsk konwencjonalnych) nie jest możliwe lub nie jest wskazane z polityczno-militarnych przyczyn. Dz.sp. mogą być prowadzone w czasie pokoju, kryzysu i wojny, realizowane są w ramach operacji specjalnych i mogą w sobie zawierać szereg akcji specjalnych. Są prowadzone samodzielnie lub we współdziałaniu z wojskami konwencjonalnymi. Dz.sp. wymagają stosowania tajnych procedur oraz uwzględnienia zarówno fizycznego, jak i politycznego ryzyka ich realizacji. Cele dz.sp. to: wsparcie osiągania celu głównego wojsk konwencjonalnych; obniżenie potencjału politycznego, militarnego i ekonomicznego przeciwnika; negatywny wpływ na jego morale i ducha walki; zbieranie i przekazywanie danych o przeciwniku, obiektach i terenie; neutralizacja ważnych obiektów przeciwnika; udzielanie pomocy i wsparcia pozostałym komponentom sił zbrojnych i sojusznikom oraz innym uczestnikom walk (stron konfliktu), a także instytucjom cywilnym i organizacjom rządowym oraz pozarządowym.

W ramach dz.sp. mogą być realizowane zadania: rozpoznanie specjalne, akcje bezpośrednie, wsparcie militarne. Rozpoznanie specjalne to całokształt przedsięwzięć ukierunkowanych na pozyskiwanie, gromadzenie, analizowanie, przetwarzanie informacji dotyczących sił, środków, sposobów i zamiarów działania przeciwnika oraz terenu, warunków atmosferycznych i klimatycznych, występujących w obecnym i przewidywanym obszarze zaangażowania wojskowego. Informacje te zbierane są przy wykorzystaniu możliwości i środków połączonego procesu informacyjnego, dozorowania (obserwacja, śledzenie), działań patrolowych. Rozpoznanie specjalne może dostarczać aktualnych informacji, gdy użycie konwencjonalnych środków rozpoznawczych jest niemożliwe. Może być realizowane samodzielnie, jako element wspierający lub wspierany. W jego skład wchodzą: rozpoznanie środowiska oraz ocena zagrożeń, celów, skutków uderzeń. Wybór metod i technik prowadzenia rozpoznania specjalnego zależy od charakteru rozpoznawanego obiektu, jego systemu ochrony, dostępności, lokalizacji, zasięgu i możliwości posiadanych środków rozpoznawczych, przerzutu, warunków terenowych, atmosferycznych, możliwości i dostępności sił czy możliwości zapewnienia skrytości rozpoznania. Akcje bezpośrednie stanowią odpowiednio zaplanowane i precyzyjnie zrealizowane uderzenia o charakterze zaczepnym, są prowadzone w ograniczonym czasie i zakresie działania. Ich celem jest zniszczenie, pozyskanie, odzyskanie lub uszkodzenie wysokowartościowych lub wysokoopłacalnych obiektów. Akcje bezpośrednie cechują się szczególnie wysokim poziomem podejmowanego ryzyka w obszarze polityczno-militarnym, precyzją przygotowania i przeprowadzenia, zależnością od stopnia aktualności i dokładności posiadanych informacji, zdolnością do wykorzystania lokalnych zasobów oraz wykorzystaniem odmiennych technik i metod działania. Mogą być prowadzone w formie rajdów, zasadzek, precyzyjnego naprowadzania, precyzyjnego niszczenia, odzyskiwania czy abordażu. Wsparcie militarne polega na wszechstronnej pomocy udzielanej siłom sojuszniczym, siłom koalicyjnym, władzom, organizacjom lub formacjom zbrojnym w postaci doradztwa, szkolenia, mentoringu i partnerstwa. Jego celem jest efektywne wykorzystanie lokalnych sił bezpieczeństwa, wsparcie władz cywilnych oraz organizacji lokalnych i międzynarodowych. Ponadto w ramach wsparcia militarnego może być podejmowana współpraca cywilno-wojskowa [→ CIMIC] oraz działania informacyjne prowadzone z zamiarem pozyskania i kształtowania poparcia społecznego dla prowadzonych działań, władz cywilnych i struktur bezpieczeństwa. W jego ramach może być realizowana pomoc międzynarodowym trybunałom i sądom w ściganiu sprawców przestępstw wojennych. W ramach pomocy militarnej dopuszczalne jest także udzielanie wsparcia rebeliantom, powstańcom, organizacjom zbrojnym oraz wojskom własnym prowadzącym walkę w ugrupowaniu przeciwnika lub na jego tyłach oraz znajdującym się w oderwaniu od sił głównych. [Krystian Frącik]

Literatura: K. Frącik, Ewolucja działań specjalnych w świetle współczesnych wyzwań i zagrożeń, Warszawa 2017 • K. Frącik, Teoria operacji specjalnych, Kalisz 2021.