ETNOBEZPIECZEŃSTWO – zagwarantowanie bezpieczeństwa grupy mniejszościowej w obszarze zachowania tożsamości i kultury jednostek i grup na tle większości; zagwarantowanie zachowania odrębności etnicznej, pielęgnowania i rozwijania własnego dziedzictwa kulturowego (w tym materialnego i niematerialnego). Etnobezpieczeństwo [etnobezp.] zakłada uwzględnianie też dorobku innych kultur i czerpanie z nich w państwie zamieszkania. Zagwarantowanie etnobezp. pozwala na zachowanie, podtrzymanie i transmitowanie tożsamości wśród przedstawicieli grupy mniejszościowej, którzy na co dzień funkcjonują wśród grupy większościowej. Pojęcie to wykorzystuje termin etniczności, odnosi się zarówno do grup narodowościowych, które są wyodrębniane w odniesieniu do kategorii → narodu, jak i mniejszościowych grup etnicznych. Grupa etniczna wykazuje wiarę we wspólne pochodzenie, ale nigdy nie osiągnęła niepodległości państwowej, choć na danym terytorium może mieć daleko posuniętą autonomię. Etniczność jest pojęciem od dawna stosowanym w naukach społecznych, jednakże wciąż nieostrym i niejednoznacznym. Według definicji Andrzeja Sadowskiego grupy etniczne to trwałe postacie integracji społecznej powstałej w wyniku obiektywnego procesu historycznego na gruncie języka, autentycznego lub domniemanego pochodzenia, religii i innych czynników, cechujące się poczuciem odrębności w stosunku do innych zbiorowości.

Etnobezp. stanowi wypadkową połączenia i uszczegółowienia zagadnień → bezpieczeństwa, → bezpieczeństwa kulturowego i → human security. Jest to specjalistyczny zakres badań w obszarze bezpieczeństwa w wymiarze podmiotowym – w odniesieniu do grupy społecznej, a także wchodzących w ich skład jednostek, w powiązaniu z historią pochodzenia, tożsamości etnicznej i narodowej (m.in. historii, języka, wyznania) oraz konieczności zachowania i transmitowania tej tożsamości na przedstawicieli kolejnych pokoleń. Etnobezp. dotyczy gwarancji bezpieczeństwa jednostki w warunkach funkcjonowania pośród przedstawicieli większościowej grupy narodowościowej. Etnobezp. stanowi też ważną płaszczyznę funkcjonowania państw i systemów międzynarodowych, których → mniejszości narodowe i etniczne są częścią. Współcześnie funkcjonują zarówno międzynarodowe, jak i krajowe systemy ochrony praw tych mniejszości. Dokument kopenhaski w sprawie ludzkiego wymiaru → KBWE (1990) zawiera wyliczenie praw osób należących do mniejszości, wśród nich w szczególności: prawo do ochrony i rozwoju ich etnicznej, kulturalnej, językowej oraz religijnej tożsamości; prawo do używania języka narodowego; prawo do tworzenia własnych oświatowych, kulturalnych i religijnych instytucji, organizacji oraz stowarzyszeń; prawo do wyznawania i praktykowania własnej religii; prawo do ustanawiania i utrzymywania kontaktów z osobami wspólnego pochodzenia; prawo do brania udziału w życiu publicznym. Zagrożenia etnobezp. determinowane są przez ustrój danego państwa. W państwach demokratycznych standardem są systemy odnoszące się do wymienionego zestawu praw mniejszości. W systemach niedemokratycznych prawa mniejszości są zagrożone, w skrajnym przypadku może to prowadzić do podporządkowywania mniejszości, ich asymilacji, niszczenia dorobku kulturowego, a ostatecznie do deetnizacji (np. na skutek → czystek etnicznych).

Dla etnobezp. grupy mniejszościowej ważny jest jej status, w tym prawny, a także to, czy ma ona państwo macierzyste, do którego może się zwrócić o wsparcie. Ważnym elementem są relacje, jakie zachodzą między mniejszością a większością. Im są bardziej przychylne ze strony grupy większościowej, tym łatwiej jest grupie mniejszościowej zachowywać, podtrzymywać i transmitować tożsamość i zachować etnobezp. Przy tym w skrajnym przypadku chęć zachowania etnobezp. grupy mniejszościowej może doprowadzić do izolacji grupy. [Beata Anna Orłowska ]

Literatura: Aktualne problemy ochrony wolności i praw mniejszości w Polsce i na świecie, red. J.B. Banach-Gutierrez, M. Jabłoński, Wrocław 2017 • B.A. Orłowska, Pedagogika bezpieczeństwa a etnobezpieczeństwo młodzieży polskiej na Litwie, Gorzów Wielkopolski 2022 • E. Szyszlak, Etniczność w kontekście bezpieczeństwa. Mniejszość romska w Republice Czeskiej, Wrocław 2015.