ETYKA ŻOŁNIERZA – zespół ocen i norm odnoszących się do postępowania żołnierza określających obowiązki moralne związane z jego zawodem. Rozumiana jest dwojako: jako rodzaj moralności charakterystyczny dla grupy zawodowej uznawanej przez jednostkę lub grupę w określonym środowisku społecznym (moralność żołnierza) lub jako nauka obejmująca zespół zagadnień odnoszących się do moralności tej grupy w relacji do dobra i zła (nauka o moralności żołnierza). W znaczeniu moralności charakterystycznej dla określonej grupy zawodowej etyka żołnierza [et.żoł.] oznacza zbiór reguł postępowania oraz postępowanie zgodne ze zbiorem tych reguł. Obejmuje właściwe dla zawodu żołnierza [żoł.] ukonkretnienie ogólnie uznawanych w społeczeństwie wymogów moralnych, swoistą dla tego zawodu hierarchię wartości oraz preferowany sposób rozwiązywania konfliktów wartości moralnych. Ukonkretnienie to wynika ze swoistych zadań i sytuacji specyficznych dla zawodu żoł. oraz wyeksponowania tych wartości i zasad moralnych, które w zawodzie mają szczególnie duże znaczenie. W wojsku są to zwłaszcza: po pierwsze, podstawowe zadanie sił zbrojnych – prowadzenie wojen; po drugie, hierarchiczna struktura wojska, której żołnierz jest częścią. W obszarze zainteresowań et.żoł. znajdują się zagadnienia związane z zasadami: prowadzenia walki; postępowania wobec nieprzyjaciela, → jeńców i → ludności cywilnej; postępowania żoł. w codziennym życiu i w czasie wojny.

Jako dyscyplina naukowa et.żoł. jest działem etyki szczegółowej (zawodowej) odnoszącej się do zawodu żoł., której celem jest określenie zasad moralnych, jakimi powinni kierować się przedstawiciele tej profesji. Zasady te regulują postępowanie żoł. w trzech sferach: w odniesieniu do sztuki wojennej jako swego rodzaju rzemiosła (technika wykonywania zawodu), w odniesieniu do odbiorców i adresatów podejmowanych przez żoł. działań (np. nieprzyjaciel, ludność cywilna, jeniec) oraz w odniesieniu do osób wykonujących ten sam zawód (np. podwładny, przełożony, towarzysz broni). Każda z tych sfer rodzi szereg powinności, których wypełnianie jest podstawą moralnej oceny żoł. Zasady et.żoł. w formie spisanej znajdują swoje odzwierciedlenie w kodeksach etyki zawodowej. Jedne z pierwszych zbiorów zasad to reguły walki zawarte w tzw. prawie Manu (legendarnego prawodawcy Indii, ok. II w.p.n.e.). Reguły et.żoł. jako prawo niespisane, honorowe stanowiły również zawartość późniejszych kodeksów rycerskich. Miały one określać zespół wartości i zasad, którymi powinien kierować się żołnierz w życiu i na wojnie, oraz oparty na zasadach moralnych preferowany model postępowania, opisujący żoł. doskonałego i określający jego styl życia, składający się na tzw. etos rycerza (żołnierza). Podstawę tego etosu stanowił wykaz cnót, jakie miały charakteryzować wzorowego żoł., zaliczano do nich w czasach średniowiecza: wierność, pobożność, męstwo, roztropność, dworność, hojność, uczciwość i honor (tzw. osiem cnót rycerskich). Współcześnie do fundamentalnych cnót żoł. zalicza się: patriotyzm, męstwo, uczciwość, odpowiedzialność, sprawiedliwość, prawdomówność i solidarność zawodową.

W Polsce zasady et.żoł. określa obecnie Kodeks Honorowy Żołnierza Zawodowego WP, opracowany i przyjęty Uchwałą Zgromadzenia Mężów Zaufania SZ RP w 2006 r. (opublikowany w Dzienniku Urzędowym MON, jednakże nie jest źródłem prawa powszechnie obowiązującego). Zgodnie z jego zasadami u podstaw wymagań moralnych stawianych żoł. leży szczególny charakter jego służby, której celem jest dobro ojczyzny, obrona jej niepodległości i bezpieczeństwa, włącznie z gotowością do poniesienia ofiary z własnego życia. Wymaga to zdyscyplinowania, lojalności i poświęcenia, przedkładania dobra służby ponad własne ambicje i własne dobro. W sytuacjach bojowych od żoł. wymaga się męstwa, odwagi, roztropności, troski o współtowarzyszy broni, humanitarnego postępowania z jeńcami wojennymi i ludnością cywilną, a w niewoli – godnego jej znoszenia i dochowywania wierności przysiędze wojskowej. Zasady et.żoł. do czynów szczególnie godnych potępienia zaliczają zdradę ojczyzny, tchórzostwo na polu walki, obłudę, prywatę i niewywiązywanie się z przyjętych zobowiązań. Etyka zawodu żoł. wymaga również, by nie podejmował on i nie uczestniczył w działaniach szkodzących ojczyźnie i towarzyszom broni. Wyjątkowość zawodu żoł. powoduje, że stawia się przed nim szczególne wymagania moralne nie tylko w dziedzinie życia zawodowego, ale również w życiu prywatnym poza służbą. Ma on być wzorem kultury osobistej, dobrego wychowania, dbałości o życie rodzinne, zaangażowania w życie lokalnych społeczności oraz troski o wszystkich potrzebujących i pokrzywdzonych. Nie może być obojętny wobec negatywnych postaw i poczynań, ma występować zawsze przeciwko wszelkim przejawom zła i stawać po stronie dobra. Nie może podejmować działań, które naruszałyby jego dobre imię i dobre imię sił zbrojnych. Spełniając najwyższe standardy moralności, ma być chlubą armii oraz wzorem postaw i zachowań moralnych. [→ honor żołnierza; etyka wojenna] [Janusz Filipkowski]

Literatura: J.M. Bocheński, De Virtute Militari. Zarys etyki wojskowej, Kraków 1993 • A. Michalik, Armia, zawód, moralność (problemy etyki zawodu wojskowego), Warszawa 1971 • M. Ossowska, Ethos rycerski i jego odmiany, Warszawa 2000.