EUROPEJSKA AGENCJA DS. BEZPIECZEŃSTWA NA MORZU; EMSA – (ang. European Maritime Safety Agency) organ, którego zadaniem jest merytoryczne wsparcie instytucji UE zajmujących się implementacją rozwiązań zalecanych przez Międzynarodową Organizację Morską (IMO). Formalnie celem działań EMSA jest zapewnienie bezpieczeństwa na morzu rozumianego jako bezpieczeństwo zdrowia i życia oraz bezpieczeństwo żeglugi, jednakże formuła unijnej polityki morskiej powoduje, że w jej zakres włączono także działania na rzecz zapobiegania zanieczyszczeniom akwenów morskich oraz zrównoważonej ich eksploatacji. Z tego względu Agencja jest zobligowana do merytorycznej oceny wewnętrznych regulacji tworzonych przez unijne: Parlament, Radę i Komisję oraz Generalny Dyrektoriat ds. Rybołówstwa i Zagadnień Morskich oraz Generalny Dyrektoriat ds. Energii i Handlu, a także do udzielania wsparcia instytucjom państw członkowskich w kreowaniu rozwiązań zwiększających poziom bezpieczeństwa na podległych im akwenach morskich. Szczególnie dotyczy to procesu harmonizacji podejmowanych przez nie działań oraz kontroli jednostek morskich prowadzących żeglugę na wodach europejskich i w basenie północnego Atlantyku.

Zadania EMSA sklasyfikować można w trzech obszarach przedmiotowych: 1. wsparcie działań Komisji Europejskiej w zakresie wdrażania polityki morskiej poprzez monitorowanie sposobu implementacji przez kraje członkowskie unijnego prawodawstwa w zakresie bezpieczeństwa morskiego oraz doradztwo w zakresie projektowanych rozwiązań prawnych; 2. koordynowanie procesu kooperacji w zakresie polityk morskich, w tym zrównoważonej eksploatacji zasobów i rozwiązań zapewniających bezpieczeństwo na morzu pomiędzy państwami członkowskimi i w układzie Komisja Europejska ‒ państwo członkowskie; 3. ukierunkowane na ograniczenie szkód wsparcie eksperckie, techniczne i organizacyjne państwa, na którego akwenie miał miejsce wypadek morski lub zanieczyszczenie środowiska morskiego. Zasadniczym zadaniem w pierwszym obszarze jest merytoryczna ocena projektowanych rozwiązań dotyczących zrównoważonej eksploatacji zasobów, bezpieczeństwa morskiego, ze szczególnym uwzględnieniem możliwości reagowania na zanieczyszczenia środowiska morskiego, koordynacja działań podejmowanych przez państwowe instytucje kontroli żeglugi i udzielanie merytorycznego wsparcia w procesie implementacji zalecanych rozwiązań w systemach bezpieczeństwa morskiego państw członkowskich. Ponadto EMSA opracowała procedury oceny wypadków morskich oraz prowadzenia dochodzeń obowiązujące w państwach członkowskich UE. Kwestia bezpieczeństwa żeglugi to przede wszystkim działania kontrolne skoncentrowane na ocenie stanu technicznego jednostek i kompetencji zawodowych ich załóg. System szkolenia marynarzy w państwach członkowskich podlega cyklicznej ocenie (co pięć lat), kontrola stanu technicznego jednostek morskich jest prowadzona w postaci systemu inspekcji w formule tzw. kontroli państwa portu (ang. port state control, PSC). W praktyce jest sprowadzona do oceny stanu przestrzegania (z uprawnieniami do egzekwowania ich stosowania) standardów wyszkolenia marynarzy wchodzących w skład załóg europejskich przewoźników morskich (prawie 75% marynarzy jest obywatelami państw spoza UE). Agencja odpowiada ponadto za tworzenie i udostępnianie wykazu jednostek morskich objętych zakazem zawijania do portów UE oraz praktyczną weryfikację uprawnień marynarzy. Specyficzną cechą tej kontroli jest prawo do wskazania towarzystw klasyfikacyjnych dla statków handlowych, których certyfikaty stanu technicznego jednostki uprawniają do wpłynięcia do portów państw członkowskich UE (muszą spełniać określone przez EMSA wymogi dotyczące zakresu i jakości kontroli stanu technicznego, status taki ma 12 towarzystw klasyfikacyjnych, w tym Polski Rejestr Statków). Przyjęte przez Komisję Europejską regulacje prawne zezwalają także na przeprowadzenie przez EMSA oceny stanu technicznego 25% zawijających do ich portów statków obcych bander. Przepisy te zezwalają na zatrzymanie statku w porcie do czasu usunięcia stwierdzonych w trakcie kontroli uchybień. W przypadku kilkakrotnego zatrzymania Agencja ma uprawnienie do nałożenia na statek sankcji karnej (tzw. ustanowienie zakazu) w postaci zakazu zawijania do wszystkich portów UE do chwili, gdy armator wykaże właściwy stan techniczny swojej jednostki. EMSA ma także obowiązek przeprowadzania tzw. inspekcji rozszerzonej –
kontrola całej jednostki, wszystkich dokumentów, systemów ochrony przeciwawaryjnej i systemu alarmowego, wyposażenia i kwalifikacji załogi. Inspekcji tej obligatoryjnie podlegają: gazowce i chemikaliowce nie starsze niż 10 lat, masowce nie starsze niż 15 lat, tankowce powyżej 3000 GT i starsze niż 15 lat, statki pasażerskie starsze niż 15 lat oraz inne promy typu ro-ro (ang. roll on roll off) i pasażerskie jednostki szybkie, jeżeli upłynęło 12 miesięcy od dokonania ostatniej rozszerzonej kontroli w porcie państwa strony. Inspekcje przeprowadzają certyfikowani przez EMSA inspektorzy UE (ang. oficer port state control) o statusie inspektora krajowego (nie mogą dokonywać kontroli portu państw, które ich zatrudniają, oraz jednostek armatorów z tego państwa) i inspektora UE.

W odniesieniu do problematyki ochrony środowiska morskiego EMSA jest zobligowana do prowadzenia dwóch form aktywności. Pierwszą jest niedopuszczenie do celowego skażenia przez użytkownika morza poprzez nadzór nad zunifikowanym systemem monitoringu państw członkowskich (CleanSeaNet oraz SafeSeaNet,). Pozwala on zarówno na śledzenie jednostek mogących stanowić potencjalne źródło takiego zagrożenia, jak i na rozpoznanie celowego lub przypadkowego wycieku substancji olejowych. Agencja została także zobligowana do stworzenia rozwiązań systemowych pozwalających na podjęcie działań ratowniczych (likwidacji rozlewu) na europejskich akwenach morskich. Jego podstawą jest system reagowania kryzysowego, który wykorzystuje kilkanaście specjalistycznych jednostek przeznaczonych do likwidacji rozlewów olejowych (tzw. zbieracze). Są one czarterowane na podstawie trzyletnich umów i zobligowane do podjęcia – na polecenie EMSA – działań likwidujących skażenie w wyznaczonych regionach; stacjonują we wskazanych przez Agencję portach akwenów szczególnie narażonych na konsekwencje rozlewów olejowych (Bałtyk, Kanał Angielski i północno-zachodnie wybrzeże Francji, wybrane akweny Morza Śródziemnego oraz Morze Czarne). W uzasadnionych przypadkach EMSA może delegować do struktur kierowniczych akcji ratowniczej swoich przedstawicieli, którzy mogą pełnić funkcje zarówno kontrolne, jak i doradcze. Jednakże w praktyce standardowa działalność w tym obszarze sprowadza się do bieżącego dostarczania informacji państwom członkowskim o nielegalnych zrzutach substancji olejowych, wypadkach lub kolizjach, w wyniku których nastąpił wyciek substancji niebezpiecznych, oraz monitoringu miejsc ewentualnych zanieczyszczeń i potencjalnego wystąpienia rozlewów olejowych.

Podobną formę aktywności EMSA stosuje w odniesieniu do zapewniania bezpieczeństwa żeglugi. Nadzoruje i monitoruje sposób funkcjonowania systemów monitoringu i nadzoru ruchu, które mają umożliwić wskazanie miejsca kolizji i przekazanie informacji o zdarzeniu państwom członkowskim. Podstawowym instrumentem jest system monitoringu Vessel Traffic Management Information System (VTMIS). W praktyce tworzą go także skoordynowane krajowe systemy państw członkowskich. Zasadniczymi elementami składowymi systemu VTMIS są: systemy nadzoru ruchu statków (VTS); systemy automatycznej identyfikacji (AIS) i meldunkowe (SRS) jednostek morskich oraz system SafeSeaNet. Działania te mają w swoim założeniu ograniczyć możliwość zaistnienia kolizji morskiej lub wypadku morskiego oraz wskazać miejsce takiego zdarzenia w czasie rzeczywistym. Pozwala to na natychmiastowe podjęcie akcji ratowniczej, która jest realizowana przez niezależny od EMSA system ratownictwa na morzu (SAR). [Piotr Mickiewicz]

Literatura: EMSA, Pięcioletnia strategia Europejskiej Agencji Morskiego 2020‒2024, Lizbona 2020 • P. Mickiewicz, T. Szubrycht, K. Kubiak, Akweny morskie w systemie reagowania kryzysowego [w:] System reagowania kryzysowego UE. Struktura – charakter – obszary, red. J. Gryz, Toruń 2008.