EUROPEJSKA AGENCJA KOSMICZNA; ESA – (ang. European Space Agency) organizacja międzynarodowa koordynująca wysiłki państw europejskich w badaniu i wykorzystaniu przestrzeni kosmicznej. ESA powstała w 1975 r. z połączenia Europejskiej Organizacji Rozwoju Rakiet Nośnych (założonej w 1962) i Europejskiej Organizacji Badań Kosmicznych (założonej w 1964). Funkcjonuje poza strukturami integracji europejskiej WE/UE. ESA współpracuje z UE, ale zachowuje swoją odrębność, a niektóre inicjatywy podejmowane przez UE postrzega jako naruszenie swoich kompetencji. Zrzesza 22 państwa (w tym Norwegię i Szwajcarię), Polska należy do niej od 2012 r. Kanada uczestniczy w niektórych projektach w ramach umowy o współpracy; Słowacja, Słowenia, Łotwa i Litwa są członkami stowarzyszonymi. Bułgaria, Chorwacja, Cypr i Malta (należące do UE) mają umowy o współpracy. Wśród licznych projektów ESA warto wymienić budowę serii rakiet nośnych Ariane i Vega, uruchomienie (wspólnie z UE, która realizuje w tym zakresie własne projekty) systemów nawigacji satelitarnej Galileo i EGNOS oraz liczne misje kosmiczne (EXOSAT, Rosetta, Kosmiczne Obserwatorium Herschela), w tym misje prowadzone wspólnie z NASA (Kosmiczny Teleskop Hubble’a, misja Cassini-Huygens).

Siedziba ESA znajduje się w Paryżu, a ośrodki badawcze są rozmieszczone w Europie Zachodniej. Główny ośrodek Centrum Badań i Technologii Kosmicznych (European Space Research and Technology Centre, ESTEC) znajduje się w holenderskim Noordwijk aan Zee; Instytut Badań Kosmicznych (European Space Research Institute, ESRIN) mieści się we włoskim Frascati, Centrum Operacji Kosmicznych (European Space Operations Centre, ESOC) – w niemieckim Darmstadt, Europejskie Centrum Astronautów (European Astronauts Centre, EAC) – w Kolonii. Francusko-europejski kosmodrom – Gujańskie Centrum Kosmiczne ‒ położony jest w pobliżu Kourou w Gujanie Francuskiej. Na czele ESA stoi Dyrektor Generalny, któremu podlega 11 dyrektorów odpowiedzialnych za poszczególne oddziały ESA i za prowadzone przez nią programy. Ogółem ESA zatrudnia ok. 2 tys. pracowników, a jej budżet na 2021 r. wyniósł ok. 6,5 mld euro. Nie jest to wiele w porównaniu np. z amerykańską NASA (z amerykańskimi osiągnięciami w badaniu kosmosu najczęściej porównuje się osiągnięcia Europejczyków), potencjał ESA sytuuje ją w drugiej lidze instytucji badających kosmos (obok rosyjskiego Roskosmosu, chińskiego CNSA czy japońskiego JAXA). Słabością ESA jest również autonomia agencji kosmicznych państw europejskich, które podejmują często programy samodzielnie lub w sojuszach tworzonych poza ESA. Przykładowo, w najważniejszym dla międzynarodowej współpracy w kosmosie projekcie Międzynarodowej Stacji Kosmicznej uczestniczą: Brazylia, Kanada, Japonia, Rosja, USA – i tylko część państw członkowskich ESA (Belgia, Dania, Francja, Hiszpania, Holandia, Niemcy, Norwegia, Szwajcaria, Szwecja, Wielka Brytania i Włochy).
[Paweł Turczyński]

Literatura: I. Słomczyńska, Europejska polityka kosmiczna, Lublin 2017 • B. Smolik, Unia Europejska w obliczu głównych wyzwań polityki kosmicznej, „Wrocławskie Studia Politologiczne” 2008 nr 9 • P. Turczyński, European Satellite Navigation System „Galileo” [w:] European Union as a Global Actor. Political Integration: Identity Issues and Foreign Policy, red. J. Dyduch, M. Michalewska-Pawlak, R. Murphy, Warszawa 2014.