EUROPOL; AGENCJA UNII EUROPEJSKIEJ DO SPRAW WSPÓŁPRACY ORGANÓW ŚCIGANIA – (ang. European Union Agency for Law Enforcement Cooperation) – agencja funkcjonująca w ramach unijnej przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, której zadaniem jest zwiększanie poziomu bezpieczeństwa w Europie poprzez zapewnianie pomocy organom ścigania w państwach członkowskich UE. Zakres działania Europolu obejmuje: wsparcie w zakresie operacji egzekwowania prawa; platformę wymiany informacji na temat działalności przestępczej; ośrodek wiedzy specjalistycznej z zakresu ścigania. Współpracę policyjną zaczęto w ramach międzyrządowej grupy TREVI (franc. akronim od Terrorisme, Radicalisme, Extrémisme et Violence Internationale) stworzonej w 1975 r. jako dopełnienie ówczesnych Wspólnot Europejskich w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. W latach 1993‒2009 współpraca policyjna należała do ówczesnego międzyrządowego trzeciego filaru UE. Pierwsza zapowiedź utworzenia struktury nawiązującej do Federalnego Biura Śledczego USA pojawiła się oficjalnie w 1991 r., potwierdzona zapisem w TUE w 1992 r. pod nazwą: Europejskie Biuro Policji (Europol). Początkowo, od 1994, funkcjonowała prowizorycznie Jednostka Europol do spraw Narkotyków, z siedzibą najpierw w Strasbourgu, potem w Hadze. Działalność Europejskiego Urzędu Policji rozpoczęto w pełni w 1999 r. po wejściu w życie konwencji pomiędzy państwami członkowskimi UE w sprawie ustanowienia Europolu. W 2010 r. Europol został całkowicie zintegrowany ze strukturami unijnymi na mocy decyzji Rady UE, która zastąpiła wcześniejszą konwencję i przekształciła Europol w agencję UE, zachowując dotychczasową nazwę. W 2016 r. Europol został ustanowiony ponownie (rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady UE), przy zachowaniu ciągłości prawnej, pod nazwą Agencja UE ds. Współpracy Organów Ścigania. Agencja odpowiada przed Radą UE i jest nadzorowana przez wyspecjalizowaną Grupę ds. Wspólnej Kontroli Parlamentarnej (utworzoną przez właściwą komisję Parlamentu Europejskiego i parlamenty narodowe) oraz przez organy kontroli UE.

Celem Europolu jest wspieranie i wzmacnianie działania i wzajemnej współpracy policji i innych właściwych organów państw członkowskich UE w zakresie zapobiegania i zwalczania poważnej przestępczości dotykającej co najmniej dwa państwa członkowskie, → terroryzmu i form przestępczości mających wpływ na wspólny interes objęty polityką UE oraz przestępstw powiązanych. Działalność operacyjna Europolu skupia się na następujących rodzajach zagrożeń: niedozwolonych środkach odurzających; → handlu ludźmi; ułatwianiu nielegalnego wjazdu i pobytu; cyberprzestępczości; fałszowaniu banknotów i monet euro; oszustwach związanych z VAT; → praniu pieniędzy i dochodzeniach majątkowych; mobilnych zorganizowanych grupach przestępczych; przestępstwach przeciwko własności intelektualnej; przemycie papierosów; przestępczych gangach motocyklowych; terroryzmie. Europol współpracuje z pozostałymi unijnymi agencjami działającymi w ramach przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, m.in. z agencjami → Eurojust i → Frontex. Do sposobów działania należą m.in.: wymiana informacji, wspólne zespoły dochodzeniowo-śledcze z policją i innymi właściwymi organami państw członkowskich UE, wsparcie operacyjne, szkolenia, prowadzenie i udostępnianie wyników badań naukowych. Europol nie używa środków przymusu, działania operacyjne są prowadzone w powiązaniu i porozumieniu z organami państw członkowskich UE. Ze względu na główny cel – wspomaganie i koordynowanie działalności policji poszczególnych państw w walce z przestępczością, jedną z podstawowych płaszczyzn działania Europolu jest gromadzenie danych. W agencji funkcjonuje szereg wyspecjalizowanych organów i specjalnych systemów, takich jak: centrum operacyjne Europolu – całodobowy punkt wymiany danych między Europolem, państwami członkowskimi UE a podmiotami trzecimi; Europejskie Centrum ds. Walki z Cyberprzestępczością (EC3), którego celem jest wzmocnienie reakcji organów ścigania na cyberprzestępczość w UE, a tym samym pomoc w ochronie europejskich obywateli, przedsiębiorstw i rządów przed przestępczością internetową; Wspólna Grupa Zadaniowa ds. Przeciwdziałania Cyberprzestępczości (J-CAT), która wspiera skoordynowane działania policyjne z wykorzystaniem danych wywiadowczych przeciwko zagrożeniom związanym z cyberprzestępczością i najważniejszym celom poprzez stymulowanie i ułatwianie wspólnego rozpoznawania, hierarchizowania, przygotowywania i wszczynania dochodzeń; Europejskie Centrum ds. Zwalczania Terroryzmu (ECTC) – centrum operacyjne i punkt wymiany wiedzy specjalistycznej, w którym skupiają się wysiłki UE na rzecz wzmocnienia jej reagowania na terroryzm; Europejskie Centrum Zwalczania Przemytu Migrantów (EMSC), które wspomaga państwa członkowskie UE w ściganiu i likwidowaniu przestępczych sieci zajmujących się przemytem migrantów; skoordynowana koalicja na rzecz zwalczania przestępstw dotyczących własności intelektualnej (IPC3).

Najwyższą władzą Europolu jest Zarząd, w którym zasiada po jednym przedstawicielu każdego państwa członkowskiego i przedstawiciel Komisji Europejskiej; każdy członek Zarządu ma równy głos; w najważniejszych sprawach wymagana jest kwalifikowana większość 2/3 głosów, bez wymogu jednomyślności; Zarząd wybiera przewodniczącego i wiceprzewodniczącego na kadencje trwające 18 miesięcy spośród przedstawicieli trzech państw członkowskich UE tworzących grupę (nazywaną nieformalnie „trio”) na potrzeby rotacyjnej prezydencji w Radzie UE na dany 18-miesięczny okres. Rada UE mianuje Dyrektora Wykonawczego spośród kandydatów przedstawionych przez Zarząd. Europol i jego personel są objęci przywilejami i immunitetami UE. Siedzibą Europolu jest Haga. We wszystkich państwach członkowskich UE (poza Danią nieuczestniczącą w Europolu) funkcjonują krajowe jednostki organizacyjne wyznaczone jako organy łącznikowe z Europolem. Agencja ma różnego rodzaju porozumienia o współpracy z: Danią, 35 państwami nieczłonkowskimi UE w Europie i poza Europą, w tym z Wielką Brytanią oraz USA (porozumienie z Rosją zostało zawieszone w marcu 2022 r.), a także z 11 innymi instytucjami i agencjami UE oraz 5 światowymi organizacjami i instytucjami międzynarodowymi. W siedzibie Europolu działają oficerowie łącznikowi z państw członkowskich, państw współpracujących (w przypadku USA przedstawiciele FBI, Secret Service i 9 innych agencji federalnych oraz policji miasta Nowy Jork), a także → Interpolu. Liczba personelu Europolu wynosiła na koniec 2022 r. 1507 osób (łącznie z oficerami łącznikowymi, stażystami, uczestnikami szkoleń i pracownikami zewnętrznych dostawców usług). Na 2023 r. Europol otrzymał budżet w wysokości 208 mln euro. [Grzegorz Kostrzewa-Zorbas]

Literatura: Agencja Unii Europejskiej ds. Współpracy Organów Ścigania (Europol), https://european-union.europa.eu/institutions-law-budget/institutions-and-bodies/search-all-eu-institutions-and-bodies/europol_pl [dostęp: 20.09.2023] • F. König, The Rise of EU Police Cooperation: Governing Differentiated Integration, London – New York 2022 • P. Majer, Europol [w:] Encyklopedia bezpieczeństwa wewnętrznego, red. A. Misiuk, J. Itrich-Drabarek, M. Dobrowolska-Opała, Warszawa 2021.