AKCJA RATOWNICZA – w szerokim ujęciu termin utożsamiany z akcją ratunkową i działaniem ratowniczym, rozumiany jako ogół czynności podejmowanych w celu niezwłocznej ochrony najważniejszych wartości utylitarnych (ludzkiego zdrowia i życia, a także mienia i środowiska w zakresie niezbędnym do przeżycia ludzi w wymiarach biologicznym i bytowo-kulturowym) oraz likwidacji przyczyn zagrożenia wywołującego konieczność takiej ochrony. W ujęciu funkcjonalnym akcja ratownicza [ak.rat.] to działania wykonawcze z zakresu → ratownictwa realizowane przez podmioty operacyjne (podmioty ratownicze), zinstytucjonalizowane i niezinstytucjonalizowane (w tym jednostki ludzkie), krajowe i zagraniczne (np. w ramach → pomocy humanitarnej, międzynarodowych misji poszukiwawczo-ratowniczych). Zasadniczo obejmuje to zabezpieczenie miejsca realizowania działań ratowniczych, dotarcie do osób poszkodowanych, ewakuację osób poszkodowanych oraz udzielenie im pomocy medycznej (pierwszej pomocy, kwalifikowanej pierwszej pomocy lub medycznych czynności ratunkowych), a także bezpośrednią walkę z zagrożeniami wywołującymi konieczność ochrony najważniejszych wartości utylitarnych. W ujęciu formalnym zakres okoliczności
prowadzenia działań ratowniczych obejmuje → pożary, → klęski żywiołowe i inne miejscowe zagrożenia.
W wąskim ujęciu ak.rat. to działanie ratownicze, które jest organizowane i kierowane przez Państwową Straż Pożarną przy współpracy innych podmiotów działających w ramach → Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego, podejmowane w celu ochrony życia, zdrowia, mienia i środowiska, a także przeciwdziałania powstawaniu lub minimalizacji skutków wystąpienia zagrożeń, takich jak pożary, klęski żywiołowe i inne miejscowe zagrożenia. Strażacy biorący udział w ak.rat. mają prawo, w zakresie niezbędnym do prowadzenia akcji, korzystania z dróg, gruntów i zbiorników wodnych państwowych, komunalnych i prywatnych oraz komunalnych i prywatnych ujęć wodnych i środków gaśniczych. W okolicznościach uzasadnionych stanem wyższej konieczności strażak kierujący ak.rat. ma prawo do zarządzenia: ewakuacji ludzi i mienia z terenu objętego akcją; koniecznych prac wyburzeniowych i rozbiórkowych; wstrzymania komunikacji w ruchu lądowym; udostępnienia pojazdów, środków i przedmiotów niezbędnych do ak.rat.; zakazu przebywania osób postronnych w rejonie ak.rat. Ponadto kierujący akcją ma prawo do żądania niezbędnej pomocy od instytucji państwowych, jednostek gospodarczych, organizacji społecznych i obywateli oraz odstąpienia od zasad działania uznanych powszechnie za bezpieczne. W ak.rat. wyróżnia się etapy działania i niezbędne czynności, które stanowią trzon akcji, przy czym należy dostosować je do konkretnego zagrożenia: dojazd na miejsce zdarzenia i odpowiednie ustawienie pojazdów ratowniczych; zabezpieczenie miejsca działań dostępnym sprzętem; wszelkiego typu i rodzaju rozpoznanie; podział terenu ak.rat.; dezaktywacja i/lub zabezpieczenie systemów bezpieczeństwa biernego; zabezpieczenie przeciwpożarowe; kwalifikowana pierwsza pomoc, czynne uczestnictwo w ewakuacji osób poszkodowanych; stabilizacja, uzyskiwanie dostępu i przygotowanie kierunków ewakuacji osób poszkodowanych.
Ak.rat. łączy ze sobą wiele działań i czynności ratowniczych, które występują albo w jednym czasie, albo muszą następować po sobie w określonej kolejności. Podział obowiązków w zespole ratowniczym powinien uwzględnić kompleksowe wypełnienie każdego z tych punktów. [Michalina Pietrek, Paweł Gromek]
Literatura: P. Gromek, Ratownictwo w ochronie ludności. Istota. System. Kierunki rozwoju, Warszawa 2015 • S. Lipiński, J. Kalinko, Kompetencje kierującego działaniem ratowniczym, „Zeszyty Naukowe SGSP” 2018, nr 68(4).