FRONTEX; EUROPEJSKA AGENCJA STRAŻY GRANICZNEJ I PRZYBRZEŻNEJ – (ang. European Border and Coast Guard Agency) niezależna agencja UE utworzona w 2004 r. z siedzibą w Warszawie (w latach 2004–2016 jako Europejska Agencja Zarządzania Współpracą Operacyjną na Granicach Zewnętrznych). Nazwa Frontex pochodzi od francuskich słów frontières extérieures, które oznaczają „granice zewnętrzne”. Geneza Frontexu wiąże się z rosnącą liczbą nielegalnych przekroczeń granic zewnętrznych [→ migracja nielegalna] państw członkowskich UE oraz krajów strefy → Schengen, a także z nasileniem zorganizowanej → przestępczości transgranicznej. Jako agencja zaangażowana we wsparcie narodowych działań na rzecz → ochrony granic, kontroli przepływu osób i towarów, a także zabezpieczenia terytorium państw członkowskich w razie nagłych i trudnych do przewidzenia wydarzeń na granicach zewnętrznych, stopniowo tworzyła i rozwijała zdolności do skutecznego reagowania w obliczu pojawiających się zagrożeń. Łączyła w obrębie swojej struktury instytucjonalnej, organizacyjnej i logistycznej zdolności i zasoby wymagane w razie potrzeby do reagowania na zagrożenia i pomoc w ich zwalczaniu.
→ Kryzys migracyjny, który wybuchł w 2015 r. na południu Europy wskutek masowego i niekontrolowanego napływu cudzoziemców, spowodował zmiany zarówno nazwy agencji, jak i zasad oraz zakresu działania. Frontex, mając ograniczony mandat w zakresie wspierania państw członkowskich w celu zabezpieczenia swoich granic zewnętrznych, miał niewystarczające ilości personelu i sprzętu i brakowało mu uprawnień do prowadzenia operacji zarządzania granicami i organizowania działań o charakterze ratowniczym. Od 2016 r. agencja ma uprawnienia koordynacji działań operacyjnych z krajowymi organami państw członkowskich odpowiedzialnymi za zarządzanie granicami. Jednakże w związku z utrzymującą się presją na granicach zewnętrznych, zwłaszcza w regionie Morza Śródziemnego, oraz wysokim poziomem przestępczości transgranicznej, a także dużą wciąż liczbą ofiar śmiertelnych utonięć i zaginięć migrantów, w listopadzie 2019 r. wprowadzono kolejne istotne zmiany w zakresie organizacji, mandatu i zadań agencji. Przyjęto wówczas założenia dotyczące rozbudowy agencji, utworzenia stałej służby liczącej docelowo w 2027 r. 10 tys. funkcjonariuszy operacyjnych. Ma to być efektem kilkuetapowego procesu budowy zdolności operacyjnych agencji oraz szkolenia i zatrudnienia funkcjonariuszy. Misją Fronteksu jest ochrona → bezpieczeństwa wewnętrznego i ładu publicznego w państwach członkowskich UE poprzez wspieranie skutecznego zarządzania granicami zewnętrznymi, kierowanie operacjami powrotowymi imigrantów, a także wykrywanie, zapobieganie i zwalczanie przestępczości transgranicznej na granicach zewnętrznych.
Do najważniejszych zadań agencji należą: obserwacja ruchów migracyjnych i przeprowadzanie analizy ryzyka w odniesieniu do wszystkich aspektów zintegrowanego zarządzania granicami; zapewnienie jak najpełniejszego obrazu sytuacji na granicach zewnętrznych, a także w strefie Schengen i w strefie przedgranicznej za pośrednictwem europejskiego systemu nadzorowania granic (Eurosur); wspieranie państw członkowskich w sytuacjach wymagających zwiększonej pomocy technicznej i operacyjnej na granicach zewnętrznych poprzez koordynację i organizację wspólnych operacji, z uwzględnieniem faktu, że niektóre sytuacje mogą obejmować nadzwyczajne sytuacje humanitarne i ratownictwo na morzu zgodnie z prawem UE i prawem międzynarodowym; uruchamianie szybkich interwencji na granicach zewnętrznych tych państw członkowskich, które zmagają się ze szczególnymi i wyjątkowo trudnymi wyzwaniami (m.in. w związku z nadzwyczajnymi sytuacjami humanitarnymi i ratownictwem na morzu); monitorowanie przestrzegania praw podstawowych we wszystkich swoich działaniach na granicach zewnętrznych i w operacjach powrotowych.
Działania operacyjne agencji Frontex nie są ograniczone do terytorium państw członkowskich UE ani do działań na wodach międzynarodowych. Funkcjonariusze Fronteksu mogą być rozmieszczeni w państwach trzecich na podstawie dwustronnych porozumień. Dotychczas takie misje prowadzili w Albanii, Serbii, Czarnogórze, Macedonii Północnej oraz Bośni i Hercegowinie.
Jako unijna agencja Frontex jest finansowany z budżetu UE i wkładów państw stowarzyszonych w ramach Schengen. Jego podstawowym organem jest zarząd składający się z przedstawicieli państw członkowskich UE (po jednej osobie z każdego kraju
z wyjątkiem nienależącej do strefy Schengen Irlandii), Islandii, Liechtensteinu, Norwegii oraz Szwajcarii (kraje te przystąpiły do układu z Schengen nie będąc członkami UE) oraz dwóch przedstawicieli Komisji Europejskiej.
Frontex jest jedyną agencją UE mającą prawo – zgodnie ze ściśle określoną procedurą ‒ do stosowania podczas operacji → środków przymusu bezpośredniego (w tym broni palnej) w ramach wykonywania swych zadań lub do obrony własnej. Sprawa stosowania siły przez funkcjonariuszy Fronteksu była poruszana w kontekście kryzysu migracyjnego i zarzutów udziału w tzw. siłowym wypychaniu (ang. pushback) migrantów na granicach zewnętrznych UE. Agencja odrzuciła te oskarżenia, niemniej działania wyjaśniające podjęły instytucje i organy UE: Parlament Europejski, Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich oraz Europejski Urząd ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych. [→ Zintegrowany system zarządzania granicami UE] [Artur Gruszczak]
Literatura: D. Fernández-Rojo, EU Migration Agencies. The Operation and Cooperation of FRONTEX, EASO and EUROPOL, Cheltenham – Northampton, MA 2021 • N. Perkowski, Humanitarianism, Human Rights, and Security. The Case of Frontex, Abingdon – New York 2021 • J. Tracz-Dral, Europejska Straż Graniczna i Przybrzeżna, Opracowania Tematyczne OT-651, Kancelaria Senatu, Warszawa 2017.