AKTOR NIEPAŃSTWOWY – (ang. non-state actors) w wąskim ujęciu rodzaj podmiotu, który nie jest ani państwem, ani jego przedstawicielem, jednak działa na szczeblu międzynarodowych i jest potencjalnie istotny dla stosunków międzynarodowych. Do aktorów niepaństwowych [ak.niep.] zaliczają się: korporacje ponadnarodowe i wielonarodowe, prywatne instytucje finansowe i organizacje pozarządowe, inne grupy wpływów (think-tanki, media), a także grupy paramilitarne, grupy oporu zbrojnej partyzantki i organizacje terrorystyczne (agresywni aktorzy niepaństwowi). W szerokim ujęciu Williama Wallace’a i Daphne Josselin ak.niep. ma następujące cechy: 1. w większości bądź całkowicie jest niezależny od funduszy i kontroli rządu centralnego; 2. wywodzi się ze społeczeństwa obywatelskiego lub z gospodarki wolnorynkowej bądź jest pochodną politycznych impulsów spoza kierunku działania i kontroli państwa; 3. operuje lub partycypuje w sieciach rozprzestrzeniających się ponad granicami dwóch lub więcej państw, współtworząc relacje transnarodowe i wiążąc ze sobą systemy polityczne, gospodarki i społeczeństwa; 4. działa tak, że wpływa na rezultaty politycznych zjawisk w obrębie jednego bądź więcej niż jednego państwa lub w ramach instytucji międzynarodowych, co jest bądź jego głównym celem, bądź jednym z wielu aspektów jego działalności. W literaturze przedmiotu stosowane są także terminy „podmioty o charakterze niepaństwowym”, „podmioty o charakterze pozapaństwowym” i „podmioty niepaństwowe (pozapaństwowe)”

Zbrojni aktorzy niepaństwowi (ang. violent non-state actors) to ugrupowania, które mają zorganizowane struktury, podejmują działania zbrojne o wymiarze co najmniej transgranicznym, realizując cele polityczne, ideologiczne lub gospodarcze. Szerszym pojęciem jest termin zmilitaryzowani aktorzy niepaństwowi; według Rafała Ożarowskiego zalicza się do tej grupy uczestników niepaństwowych, którzy dysponują siłami zbrojnymi bądź w swoim działaniu posługują się bronią i wykazują międzynarodową aktywność. Autor ten wyróżnia tu następujące różnorodne podmioty: 1. międzynarodowe organizacje (grupy) przestępcze, które w swojej działalności stosują zbrojną przemoc (gangi, mafie, kartele narkotykowe, a także najemnicy i piraci); 2. zbrojne ugrupowania podlegające lokalnym watażkom; 3. ruchy narodowowyzwoleńcze; 4. ruchy społeczne o charakterze zbrojnym; 5. organizacje terrorystyczne; 6. partie polityczne, które dysponują skrzydłem zbrojnym; 7. → prywatne kompanie militarne; 8. kontyngenty sił zbrojnych organizacji międzynarodowych.

Inne rodzaje ak.niep., poza zbrojnymi, to: 1. duże korporacje krajowe lub międzynarodowe działające transnarodowo (np. Coca-Cola Company, McDonald’s, General Motors, Adidas, Samsung); 2. międzynarodowe konglomeraty medialne, które zwykle są również korporacjami, mają zasięg informacyjny na całym świecie i mogą być bardzo wpływowe; 3. międzynarodowe organizacje pozarządowe (INGO), są zazwyczaj dużymi organizacjami non-profit dążącymi do wprowadzenia zmian w obszarach humanitarnych, edukacyjnych, ekologicznych, zdrowotnych, społecznych, praw człowieka, środowiskowych i in. [Patrycja Bryczek-Wróbel]

Literatura: A. Antczak, Rola aktorów niepaństwowych w kształtowaniu bezpieczeństwa, „Środkowoeuropejskie Studia Polityczne” 2017, nr 3 • R. Ożarowski, Specyfika zmilitaryzowanego aktora niepaństwowego we współczesnych stosunkach międzynarodowych. Przypadek Hezbollahu, „Przegląd Strategiczny” 2012, nr 1.