HANDEL BRONIĄ – broń jest towarem, który przy pewnych ograniczeniach dopuszczony jest do obrotu; handel bronią [h.br.] odbywa się w wymiarze krajowym, wewnętrznym oraz międzynarodowym, w tym międzypaństwowym. Zgodnie z obowiązującym w Polsce prawem broń mogą sprzedawać osoby posiadające koncesję na wytwarzanie i obrót materiałami wybuchowymi, bronią, amunicją oraz wyrobami i technologią o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym (posiadanie koncesji wiąże się ze spełnieniem szczegółowo określonych warunków). Kupić broń mogą osoby fizyczne mające na ten cel pozwolenie (licencja na posiadanie broni), ponadto odbiorcami broni są różnego rodzaju instytucje i organizacje, które wykorzystują broń w celach zawodowych (służby obronne, porządkowe, specjalne, wojsko, a także myśliwi), sportowych i hobbystycznych (strzelnice, kluby strzelectwa sportowego) oraz muzea.

Poza handlem na rynku wewnętrznym istnieje także międzynarodowy h.br., którego wartość niejednokrotnie objęta jest tajemnicą wojskową, a dobór partnera podyktowany jest nie tyle ekonomią, ile przede wszystkim czynnikami politycznymi i strategicznymi. W wyborze kontrahenta i oferty decydują także interesy koncernów zbrojeniowych i pośredników. Nie bez znaczenia jest wymiar etyczny zawieranych kontraktów, zwłaszcza w kontekście ich humanitarnych następstw. W międzynarodowym handlu uzbrojeniem w dużej mierze decydują interesy polityczne, czynniki o charakterze strategicznym, jak np. międzynarodowa pozycja państwa, jego sojusze czy interesy w regionie. Państwa traktują eksport technologii wojskowych jako istotne narzędzie polityki zagranicznej. Jest to jeden ze sposobów na zawiązywanie i podtrzymywanie sojuszy, a także skuteczna metoda wpływania na układy sił w kluczowych regionach świata. Szczególnym zagrożeniem są transfery nowoczesnego uzbrojenia w zapalnych obszarach globu, które wpływają na zachwianie równowagi strategicznej, a także przyczyniają się do eskalacji konfliktów oraz → wyścigu zbrojeń. Problem ten dotyczy zarówno ciężkiego uzbrojenia, jak i broni lekkiej, która w istotny sposób wpływa na stan bezpieczeństwa w wielu regionach Afryki i Ameryki Łacińskiej. Eksportowana broń może ponadto być wykorzystana do działań naruszających elementarne prawa człowieka, do działań mających charakter → zbrodni wojennych, → zbrodni ludobójstwa czy → zbrodni przeciwko ludzkości.

Oprócz działalności zalegalizowanej występuje zjawisko nielegalnego h.br. – tzw. niekontrolowane transfery uzbrojenia, które stanowią istotny czynnik destabilizacji w wielu regionach świata. Nielegalny h.br. prowadzony jest zarówno przez grupy przestępcze, organizacje terrorystyczne, jak i przez państwa. W pierwszym przypadku jest to handel na mniejszą skalę, aczkolwiek stanowi źródło dużych dochodów. Działalność ta ścigana jest przez służby specjalne, policję, służby graniczne, a osoby dopuszczające się tego procederu ryzykują surowymi karami. Jednocześnie trudno mówić o zorganizowanym przeciwdziałaniu nielegalnemu międzypaństwowemu handlowi bronią, mimo prób normalizacji w umowach międzynarodowych. W 2013 r. został przyjęty przez ONZ Traktat o handlu bronią, którego celem jest zapewnienie wspólnych międzynarodowych norm regulujących import, eksport i transfer broni konwencjonalnej. Stosowanie zapisów traktatu ma zapobiec przepływom broni do krajów, w których zostałaby ona użyta w celu popełnienia zbrodni, a ponadto zobowiązuje wszystkie rządy do oceny ryzyka transferu broni, amunicji lub ich elementów do innego kraju, w którym mogą być one wykorzystane do popełnienia lub ułatwienia poważnych naruszeń międzynarodowego prawa humanitarnego i praw człowieka. Państwa strony zgodziły się powstrzymać transfer w przypadku, gdy znaczące ryzyko jest realne i nie może być złagodzone. Przypadki nieodpowiedzialnych transferów broni są badane przez międzynarodowe organizacje pozarządowe. Przykładowo Amnesty International dokumentowało i upubliczniło takie przypadki, jak ogromny transfer chińskiej broni i amunicji do Sudanu Południowego, gdzie udokumentowano zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciwko ludzkości oraz dostawy z kilku krajów broni lekkiej do Hondurasu, który według statystyk ONZ ma najwyższy wskaźnik zabójstw w świecie. [→ kontrola zbrojeń] [Radosław Sławomirski]

Literatura: P. Chlebowicz, Nielegalny handel bronią. Studium kryminologiczne, Warszawa 2015 • P. Nisztor, Rekiny wojny. Kto naprawdę zarabia na handlu polską bronią, Warszawa 2019 • K. Żukrowska, Broń na sprzedaż. Kompleks militarno-przemysłowy a zbrojenia, Warszawa 1989.