HANDEL LUDŹMI – przestępcza działalność polegająca na kupowaniu, sprzedawaniu i wykorzystywaniu osób dorosłych oraz dzieci; obejmuje (prawo międzynarodowe) werbowanie, transport, przekazywanie, przechowywanie lub przyjmowanie osób, z zastosowaniem metod związanych z użyciem gróźb lub z użyciem siły lub też z zastosowaniem innej formy przymusu: uprowadzenia, oszustwa, wprowadzenia w błąd, nadużycia władzy lub wykorzystania słabości, wręczenia lub przyjęcia płatności lub korzyści, dla uzyskania zgody osoby mającej kontrolę nad inną osobą, w celu wykorzystania. Wykorzystanie polega na: zmuszaniu innych osób do prostytucji, pornografii lub innej formy seksualnego wykorzystania, przymusowej pracy lub świadczeniu innych usług o charakterze przymusowym, niewolnictwie lub praktykach podobnych do niewolnictwa, zniewoleniu, usunięciu organów. Nawet jeśli ofiara handlu ludźmi [h.l.] wyraziła zgodę na te praktyki, zgoda ta nie ma znaczenia, jeśli zastosowane zostały wobec niej wymienione metody przemocowe. Sprawcy h.l. wykorzystują często trudną sytuację społeczną ofiar, które, ze względu na ubóstwo, brak edukacji, konflikty, wojny, kataklizmy i katastrofy, brak perspektyw na dobre życie, stają się podatne na stosowanie wobec nich przemocy i wykorzystywanie. W procesie werbowania ofiary, które są najczęściej wprowadzane w błąd, podlegają emocjonalnemu
i/lub materialnemu uzależnieniu, pozbawieniu możliwości decydowania o sobie.

H.l. jest jednym z najszybciej rozwijających się → przestępstw transgranicznych, występuje na całym świecie. Najczęściej spotykaną formą wykorzystania ofiar h.l. jest prostytucja i pornografia, ponadto praca przymusowa w rolnictwie, przemyśle tekstylnym, przetwórczym i w budownictwie oraz zmuszanie do działalności przestępczej, np. żebractwo, kradzieże, wyłudzenia świadczeń. Wśród ofiar h.l. przeważają kobiety i dziewczęta (również małoletnie), które częściej niż mężczyźni wykorzystywane są w seksbiznesie, natomiast mężczyźni – głównie w przymusowej pracy. Jedną trzecią ofiar stanowią dzieci. Szacuje się, że h.l. jest trzecim pod względem dochodowości nielegalnym procederem, po → handlu bronią i → handlu narkotykami.

W Polsce przestępstwo h.l. nasila się od początku lat 90. XX w. Obecnie Polska jest zarówno krajem pochodzenia ofiar, państwem tranzytowym transportu ofiar z Europy Wschodniej do Europy Zachodniej, jak również miejscem docelowym wykorzystywania ludzi do pracy przymusowej i w obszarze seksbiznesu. Najczęściej spotykane formy wykorzystania stwierdzane w Polsce to: eksploatacja seksualna, praca przymusowa, zmuszanie do przestępstw (takich jak np. kradzieże w sklepach czy kradzieże kieszonkowe), zmuszanie do żebractwa, niewolnictwo domowe, zmuszanie do zawierania fikcyjnych małżeństw.

Przewiduje się, że skala zjawiska h.l. będzie rosła. Walka z tym procederem wymaga współpracy ponadnarodowej, ujednolicania przepisów, kontroli warunków pracy w różnych sektorach gospodarki, edukowania społeczeństwa na temat zagrożeń związanych z h.l. oraz prowadzenia statystyk umożliwiających rzetelne analizy i badania. W 2000 r. Zgromadzenie Ogólne NZ przyjęło Protokół o zapobieganiu, zwalczaniu oraz karaniu za handel ludźmi, w szczególności kobietami i dziećmi, uzupełniający Konwencję NZ przeciwko międzynarodowej przestępczości zorganizowanej. W 2008 r. zaczęła też obowiązywać konwencja Rady Europy w sprawie działań przeciwko handlowi ludźmi. [Beata Czuba]

Literatura: Społeczne i prawne aspekty handlu ludźmi, red. I. Malinowska, H. Marek, D. Myślińska, M. Pinkowicka, Poznań 2018.