HONOR ŻOŁNIERZA – symboliczne zobowiązanie żołnierza [żoł.] do etycznego, godnego zachowania, związane z pełnieniem służby, z przynależnością do wojska. Ściśle z nim związane pojęcie „honor munduru” wskazuje na znaczenie godności przypisanej wykonywanym funkcjom, których mundur jest symbolem. Słownikowo honor [hon.] oznacza poczucie godności osobistej, dobre imię, cześć, uczciwość i szlachetność. Hon. należy do uniwersalnych wartości wojska, przy czym merytoryczna zawartość tego pojęcia różni się między państwami, kulturami, a także epokami. Poczucie hon. średniowiecznych rycerzy europejskich było znacząco różne od poczucia hon. współczesnych im japońskich samurajów. U podstaw owego zróżnicowania znajdują się ramy kulturowe, w jakich owo poczucie (wraz z całym systemem pojawiających się w ślad za nim zachowań) było czy jest kształtowane.

Józef Maria Bocheński wskazuje trzy główne filary, na których opiera się prawość żołnierska: miłość ojczyzny, postawa żoł. wobec towarzyszy broni oraz wobec nieprzyjaciela. Hon. nakłada na żoł. zobowiązanie, że dane przez niego słowo będzie dotrzymane zarówno w życiu prywatnym, jak i zawodowym. Oznacza wiarę, że obdarzenie żoł. zaufaniem publicznym ma sens, ponieważ ma on na tyle silny charakter, że odróżnia się od innych, wykazuje się odwagą nie tylko fizyczną, lecz także cywilną, potrafi wytrzymać strach i jest odporny na pokusy. Przysięga na hon. jest potwierdzeniem znaczenia uczciwości w wykonywaniu zawodu przez żoł. oraz podkreśleniem, że służba wojskowa jest jego moralną odpowiedzialnością.

Według Stanisława Jarmoszko o kulturze hon. można mówić wówczas, gdy wartość hon. jest podzielana w określonym środowisku i sytuowana na szczycie hierarchii i odpowiednio do tego kreowane są wzory konkretnych zachowań społecznych i działań. Ich przestrzeganie jest zabezpieczone określonymi sankcjami, a stosowanie uwarunkowane artefaktami organizacyjno-materialnymi. Na tak pojmowaną kulturę hon. składają się wszelkie konstytutywne elementy kultury: ceniona wartość, wzory i zasady regulujące ludzkie czyny, reprezentanci takich czynów, ich honorowe działania, promocja i społeczna transmisja tych działań, materialne i organizacyjne zaplecze (oprzyrządowanie) takich czynów (sztandary, kodeksy, ceremoniały, artefakty materialne – np. instrumentarium do harakiri czy pojedynków, jak pistolety, sekundanci, sądy honorowe, kompanie honorowe, odznaczenia – choćby Legia Honorowa czy Znak Honorowy Sił Zbrojnych RP itp.). Wojsko należy do instytucji szczególnie predestynowanych do kreowania kultury hon., gdyż spełnia ona wiele pozytywnych funkcji w jego strukturach i działaniach. [→ etyka żołnierza] [Jolanta Itrich-Drabarek]

Literatura: J.M. Bocheński, De Virtute Militari. Zarys etyki wojskowej, Kraków 1993 • Encyklopedia bezpieczeństwa wewnętrznego, red. A. Misiuk, J. Itrich-Drabarek, M. Opała-Dobrowolska, Warszawa 2021 • S. Jermaszko, Kultura honoru w procesie socjalizacji zawodowej wojskowych, „Colloquium Wydziału Nauk Humanistycznych i Społecznych” 2014, nr 2.