HUMANISTYCZNE KRYTERIA BEZPIECZEŃSTWA – w badaniach nad problematyką zagrożeń możliwych do identyfikacji w refleksji humanistycznej wyróżniamy dwa najogólniejsze stanowiska, które ustalają pojmowanie bezpieczeństwa. Po pierwsze, jest ono wynikiem starań kształtujących środowisko człowieka określone przez nieszkodliwą technologię, stosunki społeczne, politykę, prawo itd., które definiują świadomie kształtowane dziedzictwo wspólnoty. W tym sensie bezpieczeństwo [bezp.] jest emanacją kultury i gwarantem istnienia chronionego przez cywilizację i postęp (stanowisko subiektywistyczne). Po drugie, bezp. jest funkcją biologicznego wyposażenia życia (genów, hormonów, metabolizmu itd.), które przebiega w zdrowiu, sprawności i spełnieniu warunków przetrwania. W tym znaczeniu bezp. jest emanacją natury (stanowisko obiektywistyczne). Dlatego adresowany do obu wymiarów bezp. sam namysł humanistyczny ma wytyczać priorytety, które mają owo dziedzictwo i życie wspierać, a społeczeństwo wzmacniać. Temu zadaniu służy także medycyna odpowiedzialna za ocenę i pomiar biologicznych predyspozycji człowieka do dobrego, szczęśliwego i wydajnego życia oraz prawo zabezpieczające możliwości egzystencji w sferze relacji społecznych. Tak więc medycyna, prawo, a w szczególności etyka, jako najbardziej rozbudzona humanistyczna dziedzina poszukująca związków jakości życia człowieka z jego bezp., korygują okoliczności zakłócające istnienie cywilizacji przyjaznej człowiekowi poprzez redukcję potencjalnych zagrożeń podług własnych kompetencji (np. ochronę i stabilizację obyczajów czy struktur wspólnotowych). Dlatego każde działania nakierowane na tworzenie warunków dobrego życia mają wymiar praktyczny – obejmujący naukę i technologię oraz moralny – zabezpieczany z kolei przez etykę, prawo i pedagogikę, a nawet historię. Tak więc status ontogenetyczny kultury (dotyczący możliwości spełnionego istnienia) oddaje charakter sojuszu, jaki zachodzi między filozofią, etyką i → wiedzą o bezpieczeństwie, wspólnie zorientowanymi na objaśnianie, utrwalanie i projektowanie możliwości pokojowego istnienia na gruncie bezpośrednich relacji między osobami i środowiskami społecznymi.

Zatem wartość bezp. określa z jednej strony dynamika jego interpretacji uzależnionej od światopoglądu, cenzusu, umiejętności, uzdolnień czy zdrowia, a z drugiej jest ona wynikiem stałego pragnienia stabilizacji, ładu i porządku we wspólnotach. Pierwszy aspekt podkreśla kulturowy konterfekt bezp. (jest ono efektem konsensusu i zaprojektowania), drugi zaś wyraża naturalistyczny imperatyw egzystencjalnej konieczności jego istnienia, albowiem to warunkuje jakość samego życia. Tym samym oba punkty widzenia
sprowadzają bezp. do subiektywnej płaszczyzny postrzegania jego znaczenia, na której mieszczą się poszukiwania genezy, definicji, statusu i przynależnej mu aksjosfery, możliwej do identyfikacji w sposób praktyczny, kreatywny, wspólnotowy i moralny. Status praktyczny bezp. obejmuje akty (czyny) związane z pożytecznością ludzkiego życia i jego przydatnością, która jest mierzona zdolnością do poświęcania się w pracy, na wojnie, dla postępu, chwały itd. Status kreatywny bezp. zawiera już możliwości udoskonalania działalności przydatnej i służebnej na gruncie aktywności unaocznionej w nauce, technice, dziełach artystycznych czy w każdej innej sferze użytkowej związanej z wykorzystaniem dostępnego potencjału do zabezpieczania dobrego życia osób i społeczności. Przeto wynikający z tego status wspólnotowy bezp. określony przez obyczajowość człowieka związaną z działalnością oczekiwaną i służebną jest funkcją angażowania się ludzi w sprawy społeczności stawiającej na możliwości wdrażania postępu, stabilizacji i należytej kontroli. Ten stan staje się więc filarem bezp. na gruncie relacji publicznych, prawnych, politycznych oraz państwowych, które przekładają się z kolei na wymiar moralny zwany zacnością czynów, definiowaną poprzez skupienie w jednym postępowania uczciwego, prawego i dobrego. Owe cnoty wspólnie tworzą zręby dzielności etycznej, czyli zacności będącej od czasów Sokratesa i Arystotelesa wytyczną tworzenia warunków dla bezpiecznego życia. Tak oto status moralny bezp. jest określany poprzez wzory postępowania zwane ideałami opisanymi przez obecność w relacjach społecznych sprawiedliwości, obowiązkowości, odpowiedzialności czy empatii, odnoszących się zawsze do działania w duchu prawości (imperatywności, kategoryczności i perfekcjonizmu). Owe subiektywne wzory służące bezp. nazywamy uosobieniami dobra, których manifestacją są dobre czyny moralne. Tymczasem w zakresie obiektywnym, przyjmującym socjologiczny (ponadindywidualny) sposób interpretacji bezp., na gruncie teoretycznych rozważań powiada się, że to przemiany cywilizacyjne środowiska ludzkiego są odpowiedzialne za bieżącą treść i rozumienie kategorii mających społeczne pochodzenie. Wedle tej charakterystyki bezp. występuje zarówno jako cel użytkowy ogółu, jak i szczegółowa wartość wywodzona ze środowiska pojęć, które przekraczają indywidualistyczne pojmowanie bytów najważniejszych dla istnienia i z tego powodu mających wymiar moralny, a nawet teologiczny, zwłaszcza wtedy, kiedy zabiegamy o ataraksję, czyli równowagę umysłu (tzw. spokój duszy). [Marek Adamkiewicz]

Literatura: J. Świniarski, O naturze bezpieczeństwa. Prolegomena do zagadnień ogólnych, Warszawa – Pruszków 1997.