INSTRUMENTY SIŁY – wszelkiego rodzaju środki i narzędzia wykorzystywane w ramach instrumentalizacji władzy i panowania do osiągania celów. Najczęściej o instrumentach siły [ins.s.] mowa jest w kontekście związków politycznych, takich jak państwa i sojusze. Ins.s. mogą mieć różny charakter. Na przykład Max Weber mówiąc o instrumentach panowania wyróżniał obszar społeczny, finansowy i ekonomiczny. Maksymilian Andrzej Fredro pisząc o potędze wskazywał na obszary potęgi ludu, potęgi militarnej i ekonomicznej. Jan Gotlieb Bloch omawiając przyszłą wojnę wskazywał obszary: techniczny, ekonomiczny, polityczny, etnograficzny i religijny. Erich Ludendorff w odniesieniu do → wojny totalnej obok polityki wyróżniał elementy fizyczne, ekonomiczne, gospodarcze, moralne i społeczne, a Julius Ringel dodawał do nich kulturę, naukę, technikę, prasę i radio.

Badający tę problematykę amerykański politolog Joseph Nye w swoich rozważaniach wychodzi od pojęcia władzy rozumianej jako możliwość wpływania na zachowania innych w celu osiągnięcia zamierzonych skutków. Następnie koncentruje się na narzędziu władzy, jakim jest siła (power), którą rozumie jako funkcję zasobów, zachowań i kontekstu sytuacyjnego, w jakim te zasoby i zachowania są wykorzystywane. Zmienną, która jest szczególnie przez niego podkreślana, jest kontekst sytuacyjny, w którym siła traktowana jest jako relacja między dwoma podmiotami. Może ona występować w trzech postaciach, tzw. aspektach relacyjnych „oblicza siły” (face of power). Pierwszy aspekt związany jest z przymusem i jest najłatwiej rozpoznawalny w relacjach społecznych, w tym ujęciu siła to zdolność do tego, aby inni ludzie działali wbrew swoim planom i preferencjom. Zarówno przymuszający, jak i będący obiektem przymusu zazwyczaj jednoznacznie odczytują ten charakter siły. Powiązana jest ona najczęściej z ins. militarnymi i ekonomicznymi. Drugi typ siły związany jest z kształtowaniem sytuacji w taki sposób, aby pewne problemy nie były podnoszone i zauważane w życiu społecznym. Wiąże się z ustanawianiem przez instytucje pewnych agend. Wyrazem takiej agendy może być wchodzenie w relacje tylko z wybranymi podmiotami i na warunkach dyktowanych przez silniejszego. Siła w tym przypadku często powiązana jest z ins. dyplomatycznymi i finansowymi, a od akceptacji tej relacji przez słabszego zależy poczucie przymusu. Trzeci typ siły wiąże się z przekonaniem, że idee i poglądy mogą kształtować preferencje ludzkie. Ten rodzaj siły jest najmniej dostrzegalny w społeczeństwie. Główne pytanie, które poprzedza jej wykorzystanie, związane jest ze znalezieniem sposobu wpływania na ludzkie serca i umysły oraz pozyskania upoważnienia ze strony słabszego na takie oddziaływanie. W tym przypadku siła związana jest z ins. występującymi w obszarze szeroko pojętej kultury.

Świadomość, że siła może przybierać różną postać, skłoniła Nye’a do wyspecyfikowania dwóch zbiorów działań, jakie mogą występować pomiędzy różnymi formami podmiotów politycznych. Pierwszy z nich nosi nazwę twardej siły („siła pięści” – hard power). Jest charakterystyczny dla realistycznego podejścia w stosunkach międzynarodowych, korzysta z takich zasobów, jak przemoc (force) i pieniądze oraz z instrumentarium w ramach obszaru militarnego i ekonomicznego. Podmiot korzystający z tej siły najczęściej wykorzystuje zasadę „kija i marchewki”, przy czym kij symbolizuje w tym przypadku groźbę, a marchewka pokusę. W praktyce relacji między podmiotami walki możemy wyszczególnić różnego rodzaju formy przemocy i przekupstwa oraz oparte na przemocy i przekupstwie ustanawianie agend. Drugi zbiór działań o nazwie miękka siła (soft power) związany jest z nastawieniem strony przeciwnej, wiąże się więc z wiarygodnością. Zasadniczymi zasobami miękkiej siły jest obszar kultury, wartości politycznych i polityki zagranicznej, a praktyczne środki pozyskiwania to: ustanawianie agendy uznawanej za legalną przez podmiot oddziaływania, atrakcyjność idei, wartości i kultury oraz ewidentna legalność działań politycznych. O wpisaniu ins.s. do zbioru działań miękkich czy twardych nie decyduje jego funkcja, lecz interpretacja jego wykorzystania przez stronę przeciwną.

Poza współczesnymi rozważaniami natury teoretycznej z ins.s. spotykamy się również w praktyce działania instytucji politycznych.

Dobrym przykładem instytucji poziomu strategicznego jest NATO, w którego doktrynie pojęcie ins.s. odgrywa ważną rolę. W podstawowym dokumencie formalizującym zasady prowadzenia działań sojuszniczych wymienione są cztery ins.s.: polityczny (dyploma-tyczny), informacyjny (społeczny), militarny i ekonomiczny. In. polityczny (dyplomatyczny) to element ciągłego oddziaływania państw i władzy sojuszu na pozostałych partnerów środowiska międzynarodowego. Odbywa się to niezależnie od stanu stosunków międzynarodowych. Państwa członkowskie wykorzystują sojusz, aby połączyć swoją siłę polityczną i zwiększyć tym samym wpływ na arenie międzynarodowej na inne podmioty tego środowiska, a tym samym ustanowić korzystne warunki polityczne. Podstawowe działania w tym wymiarze doktryna sprowadza do funkcji: angażowania się i wspierania innych podmiotów oraz budowania zaufania i zgody na arenie międzynarodowej. W przypadku niepowodzenia tych działań ins. polityczne mają utorować drogę do wykorzystania elementów ekonomicznych i militarnych sojuszu. Ins. militarny związany jest z wojskiem i stanowi główny ins.s. sojuszu. Takie stanowcze stwierdzenie zawarte jest w dokumencie wydanym przez Naczelne Dowództwo Sojuszniczych Sił Europy, pełnię wyrazu znajduje w doktrynie AJP-01, która podkreśla, że siła wojskowa jest ins. polityki i może być używana w połączeniu z innymi instrumentami, ale tylko w sytuacji ostatecznej. Podstawowe funkcje przypisywane temu instrumentowi obejmują dwa obszary. Pierwszy dotyczy użycia siły militarnej do odstraszania i zapobiegania konfliktom, powstrzymywania, obrony, wymuszania i pokonania przeciwnika w przypadku agresji na państwa sojuszu, w tym zakłócenia i zniszczenia jego kluczowych zdolności wojskowych. Drugi obejmuje udział sił zbrojnych w przedsięwzięciach stabilizujących środowisko międzynarodowe. Ins. ekonomiczny obejmuje działania w obszarze wszelkiego rodzaju inicjatyw w postaci zachęt i sankcji, które mają wpływać na przepływ towarów i usług, a także na wsparcie finansowe dla podmiotów państwowych i niepaństwowych uczestniczących w kryzysie. Ins. ekonomiczny może zachęcić do pożądanego zachowania poprzez korzystne koncesje lub inwestycje. Działania tego obszaru wymagają długiego okresu, a uzyskane wyniki mogą być niejednoznaczne i nieprecyzyjne. W związku z tym autorzy doktryny akcentują takie aspekty, jak rozwój gospodarczy i współpracę członków sojuszu, szczególnie w zakresie bezpieczeństwa i obrony. Ins. informacyjny (społeczny) obejmuje wykorzystanie kompetencji różnego rodzaju podmiotów w takich dziedzinach, jak sądownictwo, policja, edukacja, informacja publiczna i administracja cywilna. Ważnym elementem tego instrumentu jest infrastruktura wsparcia, która obejmuje takie obszary, jak dostęp do opieki medycznej, żywności, energii i wody. Przedstawiciele rządowych i pozarządowych organizacji międzynarodowych także przynależą do tego obszaru. Możliwości korzystania z tej aparatury sojusz upatruje w budowie relacji, współpracy i wzajemnej interakcji w celu koordynacji działania i osiągnięcia stanów końcowych satysfakcjonujących uczestników porozumienia. Ważnym instrumentem sojuszu, według autorów AJP-01, jest również informacja, która stanowi podstawę zrozumienia i podejmowania decyzji. Zadaniem ins. informacyjnego jest zsynchronizowanie i koordynacja działań komunikacyjnych, których celem jest przekazuje intencji sojuszu, a tym samym wpłynięcie na odczucia uczestników konfliktu.
[Konrad Malasiewicz]

Literatura: NATO Standardization Office, NATO Standard, AJP-01 Allied Joint Doctrine, Edition E, Version 1, Brussels 2017 • K. Malasiewicz, Teoria walki zbrojnej. Próba systematyzacji, Warszawa 2018 • J.S. Nye jr., Przyszłość siły, Warszawa 2012.