INTERES NARODOWY – zespół ogólnych i stałych celów, na rzecz których działają naród i państwo, odzwierciedlających potrzeby i aspiracje narodowe w wewnętrznym wymiarze oraz w relacjach z innymi państwami oraz ukierunkowujących działalność państwa na ich ochronę i obronę. Interesy narodowe [int.nar.] formułowane są jako pożądane stany związane z → wartościami narodowymi, dlatego podstawą ich określania jest ich aktualny stan. Jest to ujęcie związane z współczesną koncepcją wykorzystywania int.nar. jako instrumentów działań politycznych ułatwiających agregację, w formie wartości narodowych, potrzeb i wartości różnorodnych podmiotów funkcjonujących w państwie, ich opisywanie i ocenianie, a następnie transformację na potrzeby realnych działań politycznych. Główne int.nar. mogą przyjąć dokładniejszą formę w postaci interesów szczegółowych (operacyjnych), odnoszących się do konkretnych działań prowadzących do osiągnięcia pożądanego stanu wartości narodowych, w obrębie konkretnych uwarunkowań funkcjonowania danego państwa. W zależności od przyjętego podejścia do koncepcji int.nar. wymienione stany rzeczy, pożądane z punktu widzenia → bezpieczeństwa narodowego, mogą być uznawane bądź za jego interesy operacyjne, bądź za cele polityki państwa.
Tak jak wartości narodowe są punktem wyjścia do definiowania int.nar., tak te ostatnie stanowią podstawę do formułowania celów polityki państwa, na potrzeby której ustalana jest strategia narodowa. Jednoznaczne i ścisłe powiązania int.nar. z celami polityki państwa wynikają z samej definicji int.nar. – interesy wypełniają swoją treścią cele, a te z kolei kształtują formę i treść interesów. Wprawdzie obydwa pojęcia (interesy i cele) odnoszą się do oczekiwanych stanów, jednak różnią się pod względem poziomu ich skonkretyzowania.
Int.nar. mogą mieć ogólny, niedoprecyzowany, a nawet niezbyt jasno wyartykułowany charakter, natomiast cele powinny być jasne, skoordynowane ze sobą i umożliwiające prowadzenie na ich podstawie konkretnej działalności. Wzajemne związki obydwu terminów oznaczają, że każda zmiana interesów powinna skutkować adekwatnymi zmianami w celach ‒ i w konsekwencji w kierunkach działań polityki państwa prowadzonych do ich osiągnięcia.
Aby uporządkować liczne int.nar., dokonuje się ich podziału na kategorie według kryterium przedmiotowego oraz ze względu na ich wagę dla bezpieczeństwa narodowego. Typologia według kryterium przedmiotowego wyróżnia następujące rodzaje int.nar., które dotyczą: 1. istnienia (bytu) państwa, narodu, społeczeństwa i obywateli, rozumianego jako zapewnienie fizycznego przetrwania wymienionych podmiotów, z zachowaniem ich fundamentalnych wartości; 2. rozwoju gospodarczego zapewniającego wymaganą → potęgę (siłę) państwa oraz określony standard życia (dobrobyt) obywateli; 3. kształtowania ładu międzynarodowego korzystnego z punktu widzenia państwa, sprzyjającego realizacji int.nar. na arenie międzynarodowej; 4. promowania na świecie wartości pożądanych z punktu widzenia państwa i narodu, np. demokracji, przestrzegania prawa międzynarodowego, praw człowieka.
Pełna realizacja int.nar. wiąże się z potrzebą alokacji określonej wielkości zasobów narodowych (z natury ograniczonych), która niejednokrotnie przekracza możliwości państwa. Z tego względu konieczna jest ich hierarchizacja według kryterium ich wagi dla bezpieczeństwa narodowego. Celem tego zabiegu jest uzyskanie odpowiedzi na takie pytania, jak: które interesy są najważniejsze? Dlaczego dany interes jest tak ważny? Dlaczego państwo i społeczeństwo powinny się o niego troszczyć? Jakie koszty ludzie są gotowi ponieść, aby przeciwstawić się zidentyfikowanym zagrożeniom bądź aby wykorzystać pojawiające się szanse?
Zgodnie z tym kryterium wyodrębnia się cztery podstawowe kategorie int.nar.: przetrwania, żywotne, ważne i peryferyjne. Interesy dotyczące przetrwania (przeżycia, istnienia) obejmują najważniejsze spośród wszystkich interesów państwa. Odnoszą się do ochrony państwa, narodu i obywateli przed bezpośrednim atakiem zewnętrznym czy wewnętrznym, stąd w odniesieniu do nich państwo nie może pójść na żadne ustępstwa. Ich niezrealizowanie prowadzi do katastroficznych konsekwencji, dlatego do ich ochrony użyje ono wszelkich dostępnych środków, z siłą militarną włącznie. Wyodrębnienie tej kategorii interesów jest uzasadnione w sytuacji, gdy egzystencja państwa zostaje bezpośrednio zagrożona. Interesy żywotne obejmują tak ważne interesy, że wprawdzie państwo może pójść na niewielkie ustępstwa, jednak tylko do pewnego punktu, poza którym żaden kompromis nie jest już możliwy. Zrealizowanie takiego interesu przynosi państwu wielkie korzyści, a jego nieosiągnięcie zwykle wiąże się z poważnymi, choć nie katastrofalnymi stratami, które mogą poważnie naruszyć jego zdolność obrony (choć nie całkowicie go jej pozbawić) i podnoszenia dobrobytu społeczeństwa. Zarówno interesy przetrwania, jak i żywotne odnoszą się do przetrwania państwa i narodu, jednak pierwsze z nich mają związek z nieuchronnym, bezpośrednim zagrożeniem militarnym, podczas gdy druga kategoria wiąże się z potencjalnym zagrożeniem tego typu. Interesy ważne obejmują interesy znaczące, choć nie główne dla dobrobytu (pomyślności) państwa. Ich niezrealizowanie może prowadzić do pojawienia się poważnych problemów, które jednak mogą być rozwiązane raczej na drodze negocjacji i kompromisu, a nie konfrontacji. Zarówno potencjalne korzyści wynikające z ich realizacji, jak i koszty w przypadku ich niezrealizowania są raczej umiarkowane. Interesy ważne różnią się od żywotnych poziomem niebezpieczeństwa, jakie niesie ze sobą ich niezrealizowanie, i dostępnością czasu na pokojowe rozwiązanie pojawiających się problemów. Interesy peryferyjne raczej nie odnoszą się ani do zagrożeń bezpieczeństwa państwa, ani do pomyślności (dobrobytu) społeczeństwa, nie mają też znaczącego wpływu na stabilność systemu międzynarodowego. Odzwierciedlają pożądane uwarunkowania, lecz mają niewielki bezpośredni wpływ na zdolność państwa do obrony swojego społeczeństwa.
Realizacja int.nar. w uwarunkowaniach anarchicznego systemu międzynarodowego, w którym każdy jego uczestnik dąży do realizacji własnych interesów mogących pozostawać w sprzeczności z interesami innych państw, stanowi źródło potencjalnych konfliktów międzynarodowych. Również wewnątrz państwa ścierają się interesy różnorodnych grup społecznych i organizacji, mogące prowadzić do konfliktów wewnętrznych i w konsekwencji negatywnie wpływać na osiąganie celów ogólnonarodowych.
Trudności z jednoznacznym, a jednocześnie precyzyjnym określeniem wartości narodowych, wynikające ze złożoności zakresu podmiotowego bezpieczeństwa narodowego (obejmuje państwo, naród, społeczeństwo i obywateli) oraz możliwej nieprzystawalności treści int.nar. do rzeczywistego interesu realizowanego przez rząd sprawiły, że niektórzy autorzy (np. George Modelski) proponowali wprowadzenie terminu „interesy państwa”, odnosząc go, jak sama nazwa sugeruje, jedynie do państwa jako politycznej organizacji terytorialnej i jego naczelnych wartości, bez szerszego odwoływania się do wartości narodowych.
W przeszłości (w połowie XX w.) koncepcja int.nar. wykorzystywana była jako narzędzie służące do opisu, wyjaśnienia i oceny źródeł oraz adekwatności polityki zagranicznej państwa. Użycie jej miało na celu m.in. określenie adekwatności i skuteczności polityki Wielkiej Brytanii, Francji i USA. Z perspektywy czasu ich polityka zagraniczna okazała się nierozważna i sprzeczna z najlepiej pojętym interesem tych narodów, doprowadziła bowiem do wybuchu drugiej wojny światowej. Ze względu na jej nieprecyzyjność i liczne ograniczenia koncepcja ta nie spełniła pokładanych w niej oczekiwań, raczej utrudniała niż ułatwiała analizę polityki zagranicznej państwa. [Lech Chojnowski]
Literatura: L. Chojnowski, Bezpieczeństwo narodowe. Studium teoretyczne, Słupsk 2016 • J.N. Rosenau, National Interest [w:] International Encyclopedia of the Social Sciences, Encyclopedia.com, 24.11.2021, https://www.encyclopedia.com/social-sciences/applied-and-social-sciences-magazines/national-interest [dostęp: 4.01.2022] • A.G. Stolberg, Crafting National Interests in the 21st Century [w:] U.S. Army War College Guide to National Security Issues, t. 2: National Security Policy And Strategy, red. J. Boone Bartholomees Jr., Carlisle 2008.