IRENOLOGIA – nauka o przyczynach i warunkach → pokoju, obszar badań nad pokojem, w tym jego istotą, genezą, uwarunkowaniami, charakterem społecznym, znaczeniem dla życia jednostek i wspólnot ludzkich, jak również nad sposobami jego budowania i ochrony. Przedmiotem zainteresowania irenologii [ir.] jest również zrozumienie źródeł i początków wojny, analizowanych pod kątem ich moderowania, zapobiegania oraz rozwiązywania. Podstawowe założenie ir. to twierdzenie, iż wojny stanowią społeczne patologie i muszą zostać usunięte z życia społecznego, do czego też studia nad pokojem dążą, poprzez stworzenie i ukształtowanie pokoju na skutek poznania jego teorii oraz likwidacji wojny.

Termin ir. pochodzi od greckiego słowa eiríni oznaczającego pokój, spokój. Źródeł ir. można doszukiwać się w tradycji teologii chrześcijańskiej, w której funkcjonowało pojęcie irenica, które określało nauki o pokoju.

Istotne z perspektywy ir. jest zaproponowane przez Johana Galtunga, norweskiego socjologa uznawanego za głównego twórcę studiów nad pokojem i konfliktami, rozróżnienie na negatywną koncepcję (definicję) pokoju rozumianego jedynie jako brak wojny, brak działań zbrojnych oraz koncepcję pozytywną, która zakłada nie tylko brak wojny, ale również szeroką współpracę i współdziałanie jednostek, narodów i państw w dziedzinach: politycznej, gospodarczej, społecznej, moralnej, kulturalnej i innych. Studia nad pokojem skupiają się na ujęciu pozytywnym.

Ir. zorientowana jest na określone kategorie, według których podejmowane są badania. Do tego grona zalicza się takie kwestie, jak prawa wojny, kontrola zbrojeń i rozbrojeń (także jądrowych), międzynarodowa interwencja i utrzymanie pokoju, zapobieganie przemocy i pokojowe rozwiązywanie konfliktów, odbudowa struktur organizacji zniszczonych na skutek działań wojennych, socjologia ruchów pacyfistycznych. W literaturze przedmiotu niejednoznacznie określona jest relacja ir. z kategorią peace research. Oba terminy występują niekiedy jako wręcz tożsame i oznaczają studia na pokojem, z kolei część badaczy traktuje zarówno ir., jak i peace research jako specjalności w ramach → polemologii.

Zainteresowanie problematyką pokoju rozwijało się po drugiej wojnie światowej i wówczas też przybrało postać instytucjonalną. Początki peace research jako specjalności naukowej datuje się na lata 40. i 50. XX w., wówczas tacy badacze jak Quincy -Wright, Lewis Fry Richardson, Pitirim Sorokin dostrzegli potrzebę pogłębiania studiów nad tematyką wojny i pokoju w ramach obszaru badań nad bezpieczeństwem. W latach 40. XX w. funkcjonowała również grupa badaczy (m.in. Theodore Lentz oraz Bert Röling), która podejmowała próby zdefiniowania nowej dziedziny nauki, jaką miałaby być peace research. Konsekwencją ich działalności było powstanie w 1964 r. Międzynarodowego Stowarzyszenia Peace Research (International Peace Research Association, IPRA). W Europie studia nad pokojem zyskały podatny grunt zwłaszcza w Skandynawii. W 1959 r. z inicjatywy Galtunga powołano w Oslo Instytut Badań Nad Pokojem (Peace Research Institute in Oslo, PRIO). W 1964 r. w ramach PRIO wydano pierwszy numer czasopisma „Journal of Peace Research”. W 1966 r. powstał Sztokholmski Instytut Badań Nad Pokojem (Stockholm Peace Research Institute, SIPRI).

Rozwój ir. wiązał się z jej interdyscyplinarnością. Obecnie stanowi ona jedną z najbardziej interdyscyplinarnych gałęzi → nauk o bezpieczeństwie. Badania nad pokojem stanowią pole aktywności m.in. prawników, politologów, ekonomistów, filozofów, socjologów, etyków, antropologów, psychologów czy też ekologów. [Arkadiusz Lewandowski]

Literatura: M. Huzarski, Polemologia: poznanie fenomenu wojny dla idei pokoju, Warszawa 2015 • M. Palczewska, M. Centkowska, Polemologia i irenologia w badaniach problemów wojny i pokoju, Warszawa 2016 • Ł. Roman, Aspekty polemologiczno-irenologiczne w naukach o obronności, „Obronność. Zeszyty Naukowe Wydziału Zarządzania i Dowodzenia Akademii Obrony Narodowej” 2012, nr 2.