ANTROPOLOGIA BEZPIECZEŃSTWA – (ang. security anthropology; anthropology of security) subdyscyplina antropologii zajmująca się problematyką bezpieczeństwa człowieka jako jednostki [→ bezpieczeństwo; bezpieczeństwo człowieka]. Antropologia bezpieczeństwa [ant.bezp.] pozostaje w określonych związkach z ant. fizyczną i filozoficzną, a przede wszystkim z ant. kulturową, łącząc tym samym elementy przyrodoznawstwa i humanistyki. Bezpieczeństwo człowieka w świecie natury jest czymś wyjątkowym, jak wyjątkowy jest gatunek ludzki, o czym przesądza kulturowy wymiar człowieczeństwa. Ant.bezp., opierając się na filozoficznych podstawach, zajmuje się jego antropologicznymi aspektami. Jej przedmiotem jest całokształt ludzkich dyspozycji i dokonań w dziedzinie kreowania warunków zapewniających jednostce ludzkiej oraz jej naturalnym zbiorowościom bezpieczną egzystencję, rozwój i przetrwanie. Pojęcie bezpieczeństwa i kulturowe wzory bezpieczeństwa stają się tu pojęciami centralnymi.

Antropologia (z gr. ánthrōpos – człowiek, lógos – myśl, słowo) jest dyscypliną naukową zajmującą się holistycznym opisem człowieka zarówno jako gatunku biologicznego, jak i twórcy kultury. Antropologia jest rozumiana przede wszystkim jako ant. fizyczna (biologia porównawcza człowieka). Jako dyscyplina naukowa wykrystalizowała się u schyłku XVIII w., ograniczając się początkowo do problematyki klasyfikacji ras ludzkich. W badaniach nad filogenezą człowieka przełomem była praca Karola Darwina O pochodzeniu człowieka (1871), a następnie odkrycie pitekantropa przez Eugène’a Dubois (1892). Wychodząc od ogólnego pojęcia ant. można powiedzieć, iż jest ona sumą wiedzy o człowieku reprezentowaną przez zespół nauk, których przedmiotem są różne aspekty istoty ludzkiej – biologiczny, psychologiczny, filozoficzny, teologiczny, społeczny, prakseologiczny, kulturowy itd. Według Bronisława Malinowskiego ant. jest to nauka badająca człowieka jako biologiczne podłoże zjawisk społecznych oraz badająca biologiczne skutki tych zjawisk. Mimo wyraźnego niedostatku antropologicznej perspektywy w ujmowaniu problemów bezpieczeństwa zauważalny jest w ant. od lat 80. XX w. zwrot w kierunku problematyki bezpieczeństwa. Nie jest to jeszcze ukształtowana dyscyplina, lecz dyscyplina in statu nascendi, w fazie początkowej. Jej rozwój wpisuje się w proces przełamywania państwocentrycznego paradygmatu w konceptualizacji bezpieczeństwa. W ant.bezp. podstawowym odniesieniem bezpieczeństwa staje się człowiek jako jednostka.

Stanisław Jarmoszko w Antropologii bezpieczeństwa (2015) proponuje holistyczne spojrzenie na możliwe przestrzenie uprawiania tej dyscypliny, ukazuje merytoryczne ramy jej problematyki z kluczową terminologią wywodzącą się w dużej mierze z nauk o Ziemi i ekologii. Do takich terminów należą zastosowane w książce neologizmy: somatosfera, personosfera, internacjosfera, socjostrukturosfera, globosfera czy -antropobiologia.
Ant.bezp. wciąż poszukuje swej teoretyczno-metodologicznej tożsamości na naukowym firmamencie.

Konstruując ramy przedmiotowe ant.bezp. Luis Álvarez Munárriz wymienia cztery zasadnicze płaszczyzny tematyczne: bezpieczeństwo człowiecze (wymiar indywidualny), → bezpieczeństwo publiczne (wymiar społeczny), → bezpieczeństwo kulturowe (wymiar symboliczny) oraz bezpieczeństwo geopolityczne (wymiar terytorialny). Bezpieczeństwo ujmuje on jako uniwersalną aspirację człowieczeństwa i najbardziej cenne dobro społeczne o charakterze polisemantycznym, którego badanie wymaga multidyscyplinarnego podejścia.

Ant.bezp. nie należy do nauk czystych, centralnych, ma więc charakter dyfuzyjny. Powstaje na przecięciu dwóch obszarów badawczych, dwóch autonomicznych wobec siebie dyscyplin – antropologii oraz → nauk o bezpieczeństwie. Specyfika tych nauk stwarza liczne trudności konceptualne w odniesieniu do ich wspólnego elementu, czyli ant.bezp. [Adam Kołodziejczyk]

Literatura: D.M. Goldstein, Toward a Critical Anthropology of Security, „Current Anthropology” 2010, nr 47 • S. Jarmoszko, Antropologia bezpieczeństwa. Kontury naukowej tożsamości, Siedlce 2015 • The Anthropology of Security: Perspectives from the Frontline of Policing, Counter-terrorism and Border Control, red. M. Maguire, C. Frois, N. Zurawski, London 2014.