KOD GEOPOLITYCZNY – zbiór założeń polityczno-geograficznych związanych z wyznaczaniem kierunków i działań polityki zagranicznej danego kraju. Pojęcie to określa, w jaki sposób dane państwo postrzega siebie na arenie światowej, a także jak się pozycjonuje wobec wyzwań, przed którymi stoi. Analiza kodów geopolitycznych [k.geo.] ma swoje źródło w → geopolityce krytycznej, która kładzie nacisk na dyskursywną konstrukcję rzeczywistości społecznej kształtowaną przez konkretne podmioty polityczne. Celem geopolityki krytycznej jest wyjaśnienie, w jaki sposób aktorzy polityczni, elity i decydenci, kierując się partykularnymi wyobrażeniami świata, działają w przestrzeni międzynarodowej, przy argumentacji, że przestrzenność nie ogranicza się do terytorialności, a obraz świata jest tworzony przy uwzględnieniu społecznego, kulturowego, historycznego i geograficznego kontekstu.
K.geo. jest elementem społecznych wyobrażeń, częścią → narracji strategicznej. Tworzy zatem nieobiektywny obraz świata, swoistą mapę wyobrażeniową, ponieważ jest skoncentrowany na państwie, które go konstruuje. Określenia k.geo. pierwszy raz użył w 1982 r. amerykański historyk stosunków międzynarodowych John L. Gaddis dla opisania wartości i interesów amerykańskich elit politycznych w czasie zimnowojennej rywalizacji o dominację. Termin ten został upowszechniony przez historyków, politologów, badaczy stosunków międzynarodowych i geografów politycznych do analizy i opisu polityki zagranicznej poszczególnych państw. Według Collina Frinta i Petera Taylora państwo, kreując swoje zachowanie wobec świata, bierze pod uwagę pięć następujących kwestii: 1. kim są nasi potencjalni i obecni sojusznicy; 2. kim są nasi potencjalni i obecni wrogowie; 3. jak możemy utrzymać naszych dotychczasowych sojuszników i pozyskać nowych; 4. jak możemy stawić czoła obecnym i przyszłym wrogom 5. jak uzasadnić cztery powyższe kwestie przed własnym społeczeństwem i społeczeństwem globalnym.
Przy analizie k.geo. należy wziąć pod uwagę jego skalę i orientację, to, co dane państwo uważa za zakres swojej polityki zagranicznej i strefę wpływów, a także przynależność do bloków sojuszniczych. Każde państwo może konstruować k.geo., które wpływają na jego relacje z innymi państwami na poziomie lokalnym, regionalnym i globalnym. Niektóre państwa przy ich konstruowaniu ograniczają się tylko do swoich bezpośrednich sąsiadów, inne zaś działają w regionalnych układach. Przykładem państwa posiadającego globalny k.geo. są USA, które dokonują kalkulacji dotyczących znacznie większej liczby krajów niż tylko Kanada i Meksyk, np. swoich sojuszników w NATO, regionu Bliskiego Wschodu czy stosunków z Japonią, Koreą Południową i Chinami.
K.geo. jest nadal niedocenianym, ale istotnym instrumentem analitycznym w rozumieniu stosunków międzynarodowych i polityki zagranicznej z perspektywy geopolityki krytycznej. Można go porównać do zestawu soczewek filtrujących sposób, w jaki decydenci postrzegają, przetwarzają i reagują na sytuacje dotyczące innych państw. K.geo. są kluczowe dla zrozumienia, w jaki sposób elity polityczne mogą skutecznie radzić sobie z problemami, w których uczestniczą podmioty polityczne posługujące się różnymi kodami.
K.geo. stanowi względnie stabilne ramy rozumienia świata, podlega jednak zmianom w wymiarze przestrzennym w zależności od założeń dotyczących celów, interesów i zagrożeń dla danego państwa, a w wymiarze czasowym w zależności od rządu i postrzeganych
okoliczności wpływających na państwo. K.geo. każdego państwa są dla niego specyficzne i umożliwiają określenie danego układu sił w czasie i przestrzeni, wskazanie hegemona, modelu kooperacji i rywalizacji oraz tłumaczą procesy polityczne i przewidywane kierunki działań międzynarodowych danego państwa w celu realizowania swoich interesów poprzez narzucenie ideologicznej interpretacji świata. Jako przykłady k.geo. mocarstw wskazać można francuską politykę wielkości (Grandeur) promowaną od czasu Ludwika XIV, turecki syndrom Sèvre, neoeuroazjanizm Rosji czy koncepcję państw „osi zła” będącą element wojny z terroryzmem. [Katarzyna Jędrzejczyk-Kuliniak]
Literatura: C. Flint, Wstęp do geopolityki, Warszawa 2008.