KONCEPCJA STRATEGICZNA NATO – istniejące od 1949 r. NATO w czasie → zimnej wojny działało na podstawie tajnych strategii wojskowych opracowanych przez struktury militarne. Wskazywały one na zagrożenie ze strony ZSRR i → Układu Warszawskiego, koncentrowały się na kolektywnej obronie i odstraszaniu (np. strategia „tarczy i miecza” czy „zmasowanego odwetu”). Po 1990 r. Sojusz zaczął przyjmować strategie jawne, które miały ułatwiać wyjaśnianie opinii publicznej i decydentom, jaką rolę NATO ma do odegrania w zmieniającym się środowisku bezpieczeństwa.

Pierwszy częściowo oficjalny dokument „Koncepcja strategiczna NATO” przyjęto na XII szczycie NATO w 1991 r. Przywódcy państw członkowskich musieli odnieść się do wielu nowych zagadnień i nowej sytuacji w Europie i świecie. Rozpad ZSRR, tworzenie UE mającej prowadzić własną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa mogło zakwestionować sens istnienia NATO. Sytuacja globalna zmniejszała ryzyko wojny o charakterze powszechnym, z użyciem → broni masowego rażenia – na rzecz licznych drobniejszych konfliktów, o mniejszej możliwości rozprzestrzeniania się – ale mogących trwać długie lata czy nawet dekady (wojna o Kuwejt, wojny na obszarze Jugosławii, wojna w Algierii). NATO, aby przetrwać, musiało stać się organizacją zdolną do kooperacji z nowymi partnerami (np. z państwami postkomunistycznymi, które w ciągu kilku lat zaczęły zgłaszać chęć przystąpienia do Sojuszu), a także zdolną do zwalczania nowych typów zagrożeń (interwencje humanitarne).

W 1999 r. ogłoszono kolejną k.str. o na XVI szczycie, w którym po raz pierwszy uczestniczyły Polska, Czechy i Węgry. Ówczesna sytuacja to prowadzenie przez NATO pierwszej misji stricte bojowej (naloty na serbskie siły w Kosowie prowadzone – co istotne – bez upoważnienia Rady Bezpieczeństwa ONZ), a także zagrożenie ze strony → państw zbójeckich, które nawet znacznie słabsze niż NATO, dzięki autorytarnym i nieprzewidywalnym rządom mogą prowadzić agresywną politykę, nie obawiając się starcia z Sojuszem. Kategoria ta nakłada się na inną – „państw progowych” (-treshold states), czyli tych, które byłyby „na progu” pozyskania broni masowego rażenia (w 1998 r. broń atomową zdobył Pakistan, zabiegały o nią m.in. Iran i Korea Północna, natomiast Irak i Syria były podejrzewane o produkcję → broni chemicznej). Kolejnym zagrożeniem były rosnące w siłę grupy terrorystyczne zdolne do prowadzenia ataków groźnych dla tysięcy ludzi. Terroryści owi mogli działać, gdyż istniały państwa udzielające im wsparcia (Irak, Libia, Sudan), a także państwa, które nie mogły ich zwalczyć – „państwa upadłe” (failed states), czyli takie, których aparat władzy osłabł i nie sprawował realnej kontroli nad własnym terytorium, pozostawiając swobodę działania rozmaitym separatystom czy właśnie grupom przestępczym (liczne takie kraje istniały w Afryce, Azji i Ameryce Łacińskiej, w 1997 r. taki los zagroził też Albanii). Okazało się też, że istniejąca od kilku lat UE nie jest konkurencją dla Sojuszu, gdyż nie posiada odpowiednich zasobów militarnych, a państwa członkowskie w kwestii bezpieczeństwa polegały na NATO.

W 2010 r. k.str. NATO przyjęto na XXII szczycie – paradygmaty bezpieczeństwa w tym czasie zmieniły się kolejny raz, od 2001 r. trwała wojna z → terroryzmem, która obejmowała zarówno interwencje militarne (Afganistan, Irak), jak i działania służb specjalnych zwalczających zagrożenie ze strony terrorystów na terytoriach państw NATO i w regionach ważnych dla światowego bezpieczeństwa. USA wróciło do koncepcji budowy tarczy antyrakietowej, tj. instalacji zdolnych do niszczenia wrogich rakiet nadlatujących nad amerykańskie terytorium. NATO musiało uwzględnić nowe elementy konfliktów i zagrożeń: → zagrożenia asymetryczne oraz → działania hybrydowe. Oprócz tego przejęcie znacznej części światowej łączności przez Internet, a zwłaszcza pojawienie się mediów społecznościowych oznaczało możliwość nowych rodzajów zagrożeń, np. wzbudzenia paniki i niepokojów społecznych poprzez odpowiednio
spreparowane i zdeformowane wiadomości [→ wojna informacyjna]. Istotne znaczenie miał fakt, iż trwał wówczas kryzys finansowy, który wybuchł dwa lata wcześniej i zmusił państwa zachodnie do redukowania wydatków na bezpieczeństwo. Aby cięcia te nie zmniejszyły potencjału obronnego Sojuszu, uruchomiono inicjatywę Smart Defence, czyli dzielenia się przez państwa członkowskie zasobami wojskowymi, a także podejmowania przez nie wspólnych projektów zbrojeniowych, aby redukując koszty zachować zdolności bojowe.

Strategia z 2010 r. musiała być w kolejnych latach modyfikowana, w szczególności ze względu na politykę Rosji, która w 2014 r. wszczęła wobec Ukrainy wojnę hybrydową, odrywając od niej Krym i Donbas, a w lutym 2022 rozpoczęła otwartą, pełnoskalową wojnę, dopuszczając się przy tym licznych → zbrodni wojennych i ataków na ludność cywilną. Agresja Rosji skłoniła NATO do rozmieszczenia od 2017 r. większych sił wojskowych na flance wschodniej (kraje nadbałtyckie, Polska i Rumunia). Z kolei państwa dotychczas neutralne Szwecja i Finlandia postanowiły przystąpić do NATO (proces przystąpienia w przypadku Finlandii zakończył się w kwietniu 2023, Szwecja nadal oczekuje – brak ratyfikacji ze strony Węgier i Turcji; listopad 2023). Kolejnym wyzwaniem była destabilizacja Bliskiego Wschodu, najpierw przez Arabską Wiosnę 2011 r. i wojnę domową w Syrii, a później przez powstanie tzw. państwa islamskiego, które od 2014 r. starało się przemocą i terrorem wymusić uznanie dla swojego istnienia. Od 2014 r. państwa NATO atakowały z powietrza islamistów, pomagając pokonać ich na terenie Iraku i Syrii. W 2018 r. NATO zatwierdziło tzw. Inicjatywę gotowości, w myśl której w ciągu 30 dni państwa członkowskie byłyby w stanie użyć do walki 30 batalionów zmechanizowanych, wspartych przez 30 eskadr lotnictwa i 30 okrętów bojowych. W 2019 r. NATO przyjęło pierwszą od ponad pół wieku strategię militarną (dokument nie został ujawniony).

Na szczycie Paktu w czerwcu 2022 r. została przyjęta strategia, na którą wpływ miała przede wszystkim inwazja Rosji na Ukrainę rozpoczęta w lutym tego roku, postrzegana jako element szerszych zmagań państw niedemokratycznych z Zachodem. NATO i USA udzieliły broniącej się Ukrainie szerokiego wsparcia, było bowiem jasne, że ewentualne zwycięstwo Rosji zachęcić może Chiny do agresji przeciwko Tajwanowi – tak jak Rosję do wojny zachęciło załamanie się prozachodniej administracji w Afganistanie latem 2021 r. W części strategii „Środowisko strategiczne” padają wprost stwierdzenia: „Federacja Rosyjska naruszyła normy i zasady, które przyczyniły się do powstania stabilnego i przewidywalnego ładu bezpieczeństwa europejskiego” (pkt 6); „Federacja Rosyjska jest najbardziej znaczącym i bezpośrednim zagrożeniem dla bezpieczeństwa sojuszników oraz do pokoju i stabilności w obszarze euroatlantyckim. Dąży do ustanowienia sfer wpływ i bezpośrednia kontrola poprzez przymus, działalność wywrotową, agresję i aneksję” (pkt 8). Znaczną uwagę w k.str. poświęcono też Chinom, mimo że ich aktywność koncentruje się poza obszarem Północnego Atlantyku: „Chińska Republika Ludowa deklaruje ambicje i gotowość wywierania presji, aby kwestionować nasze interesy, bezpieczeństwo i wartości. ChRL stosuje szeroką gamę narzędzi politycznych, ekonomicznych i wojskowych, aby zwiększyć swój globalny zasięg i zdolność do projekcji siły, zachowując przy tym małą otwartość co do swojej strategii, intencji i zbrojeń” (pkt 13).
Na kolejne lata konieczność powstrzymania wojskowych aspiracji Rosji i zachowywania adekwatnych relacji z Chinami będzie dla NATO wyzwaniem ważniejszym niż np. zagrożenie terrorystyczne. [Paweł Turczyński]

Literatura: NATO 2022 Strategic Concept, 29.06.2022; https://www.nato.int/nato_static_fl2014/assets/pdf/2022/6/pdf/290622-strategic-concept.pdf [dostęp: 4.05.2022] • NATO in the Area of Unpeace: Defending Against Known Unknows, red. D. Jankowski, T. Stępniewski, Bruksela – Lublin 2021 • P. Turczyński, 15 lat Polski w NATO; aspekty polityczne, prawne i militarne, Warszawa 2015.