KONFLIKT ETNICZNY – rodzaj konfliktów międzygrupowych, w których co najmniej jeden z podmiotów sporu definiowany jest przez pryzmat swojej etniczności (→ narody, → państwa narodowe, → mniejszości narodowe i etniczne, ludy tubylcze). Konflikty etniczne [kon.et.] uznawane są najczęściej za typ → konfliktów społecznych, niemniej spotkać się można z twierdzeniem, że są to zjawiska oddzielne, których nie można zredukować do innych gatunków konfliktów. Immamentnym przedmiotem
kon.et. jest istnienie przynajmniej jednego z podmiotów jako nosiciela pewnej tożsamości etnicznej i tradycji kulturowej, choć rzadko zdarza się, aby aspekty te występowały samodzielnie. Stąd też wśród źródeł kon.et., zwłaszcza tych o charakterze ponadpaństwowym (umiędzynarodowionych), odnajdziemy m.in. → aneksję terytorium, wybijanie się na niepodległość, utratę wpływów w przestrzeni geopolitycznej czy rywalizację ideologiczną (cywilizacyjną).

Kon.et. stanowią przedmiot badań wielu dyscyplin w obrębie nauk społecznych. Socjologowie dopatrują się przyczyn kon.et. w → dyskryminacji (pozytywnej i negatywnej, zarówno w prawie, jak i w praktyce), stratyfikacji społecznej (pokrywaniu się linii podziałów socjoekonomicznych z liniami podziałów etnicznych, jak w przypadku Romów w Europie Środkowej), artykułowaniu tożsamości etnicznej czy relacji wielkości poszczególnych grup etnicznych. Z kolei dla politologów istotne znaczenie odgrywa teoria modernizacji rozumiana w kategoriach transformacji społeczno-politycznej w kierunku demokratyzacji (reżimy autorytarne nie są zdolne do pokojowego regulowania kon.et.) czy zagadnienie kohezji grupy etnicznej. Specjaliści z zakresu → nauk o bezpieczeństwie podkreślają rolę przemocy (nie tylko fizycznej, ale i symbolicznej, rozumianej jako posługiwanie się pejoratywnymi stereotypami etnicznymi, szerzenie haseł o treści nawołującej do niechęci i nienawiści w stosunku do innych grup etnicznych, zawłaszczanie pamiątek historycznych czy bezczeszczenie symboli narodowych i religijnych), rolę różnego rodzaju ugrupowań ekstremistycznych i fundamentalistycznych w podżeganiu do kon.et.
Nauki o bezpieczeństwie skupiają się również na przygotowaniu instytucji systemu bezpieczeństwa narodowego (podsystemu kierowania oraz podsystemów wykonawczych, w tym m.in. policji, służb specjalnych) do przejęcia kontroli nad kon.et.

Współczesne badania nad przyczynami kon.et. kładą większy nacisk na wieloczynnikowe analizy wyjaśniające przyczyny kon. oraz na czas i kolejność następujących po sobie wydarzeń, aby zminimalizować uproszczony obraz katalizatora kon., jakim może być spór terytorialny.

Cechami kon.et. są ich trwałość i powszechność. Występują one pod każdą szerokością geograficzną, przechodzą również pewne stadia rozwoju o kształcie sinusoidalnym, mogą przybierać formy aktywne lub uśpione (latente). Przykładami kon.et. przez długi czas znajdującymi się w fazie aktywnej są wojna domowa w Sri Lance między Syngalezami a Tamilami oraz kon. muzułmańsko-hinduski w Indiach, angielsko-irlandzki w Ulsterze czy żydowsko-arabski na Bliskim Wschodzie. Przykłady sporów incydentalnych to kon. kirgisko-uzbecki w Oszu i Dżalalabadzie, walki między plemionami Szomo i Dżole w Nigerii czy kon. czesko-słowacki powiązany z rozpadem Czechosłowacji.

Interesującym zjawiskiem jest translokacja kon.et., kiedy to waśnie pomiędzy grupami etnicznymi przenoszone są z ich ojczyzn do rzeczywistości diasporalnej i imigranckiej, np. kon. turecko-kurdyjski w Niemczech. Po upadku ZSRR elementem rosyjskiej polityki zagranicznej wobec tzw. bliskiej zagranicy stało się wzmacnianie kon.et. w celu destabilizacji sytuacji wewnętrznej w regionie (Abchazja i Osetia Południowa w Gruzji, Donbas i Krym na Ukrainie, Gagauzja i Naddniestrze w Mołdawii).

Kon.et. często towarzyszą przypadki masowego łamania praw człowieka, → zbrodnie przeciwko ludzkości czy → zbrodnie ludobójstwa (przykładem była Rwanda w 1994).

Rozwiązywanie kon.et. jest zagadnieniem niezwykle trudnym i złożonym, dla każdego ze sporów droga do ustabilizowania sytuacji jest odmienna. Może dojść bądź do eliminacji źródła odmienności (zantagonizowanej grupy etnicznej poprzez asymiliację lub → czystkę etniczną), bądź do jego uznania (poprzez spełnienie żądań grupy etnicznej). To ostatnie może nastąpić poprzez przyjęcie odpowiednich regulacji dotyczących ustroju państwa (np. federalizacja Belgii czy kantonalizacja Bośni i Hercegowiny) czy też przyznawanie pewnych koncesji w sferze bezpieczeństwa (np. w porozumieniu wielkopiątkowym w Belfaście czy w ochrydzkim między rządem macedońskim i albańską mniejszością zapisy o dążeniu do sytuacji, aby policja odzwierciedlała strukturę etniczną społeczeństwa). [Katarzyna Jędrzejczyk-Kuliniak, Tomasz Szyszlak]

Literatura: D.L. Horowitz, Ethinc Groups in Conflict. Updated Edition with a New Preface, Berkley 2001 • T. Szyszlak, Miejsce problematyki konfliktów etnicznych i religijnych w naukach o bezpieczeństwie [w:] Współczesne bezpieczeństwo ekonomiczne i społeczno-kulturowe. Wymiar międzynarodowy, red. M. Gębska, Warszawa 2017 • R. Zenderowski, J. Pieńkowski, Kwestie narodowościowe w Europie Środkowo-Wschodniej, t. I–III, Warszawa 2014‒2016.