KONFLIKT SPOŁECZNY – pośrednie lub bezpośrednie zmaganie się przeciwników, którzy świadomie dążą do wymuszenia swoich celów, nawet przy użyciu fizycznej przemocy; stan, w którym strony rozmyślnie przeciwstawiają się sobie; typ konfliktu międzygrupowego, w którym co najmniej jedna ze stron jest grupą lub kategorią społeczną stanowiącą element struktury społecznej. Konflikt społeczny [kon.sp.] to jedno z podstawowych pojęć w naukach społecznych, zwłaszcza w socjologii, niemniej – ze względu na powszechność i różnorodność zjawiska oraz złożoność uwarunkowań – podkreśla się potrzebę interdyscyplinarnego podejścia do badania kon.sp., zwłaszcza na gruncie → polemologii.

Co prawda można stwierdzić, że kon.sp. interesowano się już w starożytności czy w średniowieczu, niemniej dopiero od XIX w. można mówić o intensyfikacji tego procesu, głównie w tych społeczeństwach, które doświadczyły wielowymiarowych skutków rewolucji przemysłowej. Pod wpływem koncepcji inspirowanych przez darwinizm społeczny (Herbert Spencer, Ludwik Gumplowicz) i materializmu historycznego (Karol Marks, Fryderyk Engels) ukształtowało się nowe spojrzenie na kon.sp., co w konsekwencji doprowadziło do pojawienia się dwóch przeciwstawnych sobie ocen zjawiska: 1. kon.sp. stanowi zjawisko normalne, niezbędny element życia społecznego, a także istotny czynnik umożliwiający wyjaśnienie rozwoju społecznego w perspektywie historycznej; 2. kon.sp. stanowi zjawisko anormalne, patologiczne, ponieważ uniemożliwia harmonijne życie społeczne, a do jego źródeł należą wszelkiego rodzaju jednostkowe lub zbiorowe napięcia i stresy, które powodują frustracje i agresje.

Termin kon.sp. jest odnoszony zarówno do sporów pomiędzy niewielkimi grupami, nie tylko jawnymi, ale również utajonymi (grupy nacisku, kliki, mafie, gangi, lokalne kręgi towarzyskie), pomiędzy sektami religijnymi czy frakcjami partyjnymi, jak również wobec sytuacji nieporozumienia pomiędzy pracownikami (związkami zawodowymi) i pracodawcami, strajków i rewolucji, konfliktów o podłożu ekologicznym, np. związanych z lokalizacją uciążliwych zakładów przemysłowych czy autostrad, konfliktów tzw. frankowiczów (kredytobiorców hipotecznych zadłużonych w walutach obcych) z bankami i innymi instytucjami finansowymi, a nawet w odniesieniu do wojny. Kon.sp. dotyczy zatem zjawisk społecznych występujące w mikro-, makro- i megaskali społecznej. Bliższe poznanie kon.sp. i ich uwarunkowań ma istotne znaczenie dla jakości funkcjonowania społeczeństw, a nawet dla działalności na rzecz utrzymania pokoju na świecie. Jeżeli uznamy, że wojna stanowi specyficzny rodzaj kon.sp. wykorzystujący przemoc zbrojną, to nie można jej przeciwdziałać, nie znając mechanizmów rządzących kon.sp.

Kon.sp. uznawane są za zjawiska obiektywne, które mogą występować w dowolnej formie we wszystkich sferach życia społecznego, a ich analiza wymaga holistycznego spojrzenia na otoczenie. We wszystkich znanych postaciach kon.sp. są zjawiskami psychospołecznymi, dlatego też w ich analizie należy uwzględniać uwarunkowania zarówno społeczne, jak i psychologiczne, a także być świadomym ścisłych relacji pomiędzy nimi. Kon.sp. występują w różnych płaszczyznach i przekrojach życia społecznego. Są uwarunkowane przyczynami obiektywnymi i subiektywnymi. Nie ma takich społeczności czy też grup lub kategorii istniejących w tych społecznościach, które pozbawione byłyby sytuacji konfliktotwórczych, niemniej nie każda sytuacja konfliktotwórcza musi prowadzić do wybuchu kon.sp. Niedopuszczalne jest lekceważenie sytuacji konfliktotwórczej, ponieważ jak długo mamy z nią do czynienia, tak też długo mamy do czynienia z potencjalnym zagrożeniem konfliktem. Jeżeli już dojdzie do kon.sp., to należy dążyć do jego deeskalacji oraz do przezwyciężenia jego przyczyn i skutków.
[Tomasz Szyszlak]

Literatura: L.A. Coser, Funkcje konfliktu społecznego, Kraków 2009 • R. Dahrendorf, Klasy i konflikt klasowy w społeczeństwie przemysłowym, Kraków 2008 • J. Sztumski, Konflikty społeczne i negocjacje jako sposoby ich przezwyciężania, Częstochowa 2000.