KONTRWYWIAD – działania polegające na rozpoznawaniu, przeciwdziałaniu i neutralizowaniu działalności obcych służb wywiadowczych, działalności krajowych i zagranicznych organizacji o charakterze nacjonalistycznym, ekstremistycznym oraz terrorystycznym. Funkcjonowanie kontrwywiadu [kontrw.] należy rozpatrywać w kategorii operacji zarówno defensywnych, jak i ofensywnych, polegających na penetrowaniu i rozpoznawaniu funkcjonowania obcych służb specjalnych. W innym ujęciu kontrw. to ochrona służb krajowych przed inwigilacją przez obcy wywiad.

Podstawowym zadaniem kontrw. jest zapewnienie bezpieczeństwa informacji istotnych z punktu widzenia → bezpieczeństwa państwa. Kolejne to identyfikacja oraz powstrzymanie szpiegowskiej działalności obywateli własnego państwa oraz rozpoznanie obcych agentów pozyskujących informacje mające wpływ na osłabienie pozycji kraju. Efektem końcowym może być przewerbowanie agenta do pracy na rzecz kontrw., osądzenie za szpiegostwo tzw. nielegała (agenta nielegalnego) lub wydalenie z kraju w przypadku agenta pracującego z pozycji legalnej.

Ważnym zadaniem kontrw. jest również zabezpieczanie militarnych lub pokojowych operacji wojskowych pod kątem bezpieczeństwa jednostek wojskowych oraz dostarczanie dowództwu informacji niezbędnych do ich prowadzenia. Kontrw. wojskowy realizuje również zadania w zakresie zwalczania w siłach zbrojnych → przestępczości zorganizowanej, → korupcji, → handlu bronią i jej przemytem, → handlu narkotykami oraz innego rodzaju przestępstw. Kontrw. cywilny zajmuje się zabezpieczeniem kontrwywiadowczym osób zajmujących ważne stanowiska państwowe lub pracujących w miejscach newralgicznych z punktu widzenia bezpieczeństwa państwa. Polega to na rozpoznawaniu nieautoryzowanych kontaktów z cudzoziemcami, funkcjonariuszami obcych służb wywiadowczych czy dyplomatami. Istotnym elementem są również szkolenia w zakresie wypracowania mechanizmów rozpoznawania potencjalnych zagrożeń przez takie osoby.

Narzędziami kontrw. są czynności: operacyjno-rozpoznawcze, w tym szczególnie współpraca z osobowymi źródłami informacji, obserwacja, kontrola operacyjna; operacyjno-techniczne, w tym kontrw. radioelektroniczny. Naturalnym narzędziem wykorzystywanym w celu realizacji operacji kontrwywiadowczych jest również → dezinformacja.

Zadania kontrw. realizują wyspecjalizowane, szczególnie zakonspirowane instytucje państwowe wyposażone w odpowiedni sprzęt techniczny oraz rozwiązania prawne. W zależności od rozwiązań w danym państwie mogą być to jednostki wyodrębnione lub części służb realizujących również inne zadania. [Andrzej Skwarski, Waldemar Kaak]

Literatura: Służby specjalne we współczesnym państwie, red. Z. Siemiątkowski, A. Zięba, Warszawa 2017 • M.A. Turner, Historical Dictionary of United States Intelligence, Maryland – Toronto – Oxford 2006.