KRYZYS – rozstrzygający moment, przełom lub punkt zwrotny połączony z negatywnymi konsekwencjami; pochodzi od greckiego słowa krisis. Zależnie od dziedziny, której kryzys [kr.] dotyczy, termin ten jest bardziej szczegółowo doprecyzowany. Przyjmuje się, że zjawisko kr. charakteryzują trzy wzajemnie powiązane elementy: po pierwsze – jest to proces o różnej długości trwania; po drugie – to niestabilny stan lub sytuacja niosąca ze sobą gwałtowną, decydującą zmianę; po trzecie – to krytyczny, decydujący moment lub punkt w procesie zmian lub w jakimś stanie spraw. Generalnie każda płaszczyzna ludzkiej działalności (i nie tylko) jest jego potencjalnym źródłem i obszarem. Kr. ma charakter proceduralny, rozwija się, ma postać niepowtarzalną i coraz bardziej złożoną. Jest obecny w każdej dziedzinie życia, dlatego też jego definicje powstają w ścisłym powiązaniu z wiedzą naukową i praktyczną właściwą dla poszczególnych dyscyplin. Jest przedmiotem badań zwłaszcza nauk o zarządzaniu, w polskiej literaturze przedmiotu za klasyczną przyjmuje się definicję Bogdana Wawrzyniaka, według którego kr. jest traktowany jako sytuacja wielkiego zagrożenia organizacji jako całości, w której na skutek spiętrzenia się różnorodnych trudności i nasilenia zjawisk konfliktowych zagrożona jest realizacja jej podstawowych funkcji.

Kr. łączy ze sobą różne oblicza: złe i dobre, optymistyczne i pesymistyczne, a poszczególne kr. są immanentnym elementem zmian. Kr. odnosi się głównie do zagrożeń i wyzwań, zdecydowanie rzadziej do szans dla systemów politycznych, integralności terytorialnej, stabilności ekonomicznej, życia i zdrowia ludzi, dóbr i środowiska. Jest przedmiotem → zarządzania kryzysowego; stanowi element → sytuacji kryzysowej, przy czym nie są to pojęcia tożsame. Jak wskazuje Waldemar Kitler, kr. jest elementem sytuacji kryzysowej, lecz nie każda sytuacja kryzysowa zawiera w sobie element kr. (fazę kryzysu) – w chwili pojawienia się jej symptomów nie musi wywoływać zmian w istocie organizacji, lecz stanowi wyzwanie dla jej funkcjonowania, można jej zapobiec; w negatywnym jej przebiegu – przekształca się w kr.

W sensie ekonomicznym mówi się o kr. jako o załamaniu wzrostu gospodarczego, a także o kr. finansowym cechującym się gwałtownymi zmianami na rynku finansowym (najczęściej w powiązaniu z niedostateczną płynnością lub niewypłacalnością banków, instytucji finansowych). W sferze polityki – o kr. politycznym, czyli załamaniu się realizacji określonej polityki i utracie przez grupę rządzącą przyzwolenia społecznego (określany jest też jako kr. uprawomocnienia), a także o kr. rządowym, czyli o sytuacji związanej z upadkiem rządu. W sensie medycznym kr. traktowany jest jako nagłe, gwałtowne przesilenie choroby. Kr. pojawiają się w różnych obszarach i sferach życia społecznego, dotykając zarówno pojedynczych ludzi, małych grup społecznych, instytucji i organizacji, społeczności i całych społeczeństw, narodów, jak i cywilizacji. Znane są przypadki kr. o zasięgu światowym, jak np. kr. gospodarczy lat 1929–1933 czy kr. finansowy 2007–2009.

Kr. może mieć znaczenie subiektywne, wyrażając wówczas ocenę danego zjawiska poczynioną przez określony podmiot, jak również postać obiektywną, gdyż istnieje i oddziałuje na daną organizację bez względu na subiektywne oceny. Kr. jest zjawiskiem zmiennym, trwającym w określonym czasie i przestrzeni, ale stanowić może także charakterystyczny punkt zwrotny w określonym ciągu zdarzeń. Towarzyszy mu gwałtowna zmiana sytuacji w otoczeniu danego podmiotu oraz w relacjach między jego elementami. Pojawia się wówczas wyraźne zagrożenie dla potrzeb i wartości istotnych dla danego podmiotu. Wyraźnie odczuwany jest wtedy deficyt informacji i deficyt czasu (presja czasu), co przyczynia się do zaistnienia wysokiego poziomu emocji, wystąpienia poczucia niepokoju przeradzającego się w lęk, a następnie strach czy trwogę. Przejawia się to w swoistym rezonansie psychicznym i społeczno-organizacyjnym, a w skrajnych przypadkach może przekształcić się w panikę – często najpierw w wymiarze indywidualnym, a następnie społecznym. [Andrzej Pieczywok]

Literatura: B. Kaczmarczyk, Możliwości doskonalenia systemu zarządzania kryzysowego w Rzeczypospolitej Polskiej, Wrocław 2015 • W. Kitler, Istota zarządzania kryzysowego [w:] System reagowania kryzysowego, red. J. Gryz, W. Kitler, Toruń 2007 • E. Nowak, W. Kitler, A. Skrabacz, K. Gąsiorek, Zarządzanie kryzysowe w sytuacji klęski żywiołowej, „Zeszyt Problemowy TWO” 2006, nr 45(1).