LUDNOŚĆ CYWILNA – termin stosowany w → międzynarodowym prawie humanitarnym konfliktów zbrojnych, oznacza wszystkie → osoby cywilne, czyli osoby chronione, wyłączone z walki, niebiorące bezpośredniego udziału w działaniach zbrojnych. W węższym znaczeniu ludność cywilna [l.cyw.] to wszystkie osoby cywilne znajdujące się na danym terytorium (lokalnym), w znaczeniu szerszym – wszystkie osoby cywilne znajdujące się w danym państwie. Zasady postępowania wobec l.cyw. oraz jej ochrona regulowane są w podstawowym zakresie w przepisach IV konwencji genewskiej z 1949 r. o ochronie osób cywilnych podczas wojny oraz w obu protokołach dodatkowych z 1977 r. Zgodnie z międzynarodowym prawem obecność wśród l.cyw. pojedynczych osób niespełniających kryteriów osoby cywilnej (np. obecność ukrywających się wśród takiej ludności żołnierzy) nie pozbawia automatycznie pozostałej l.cyw. tego charakteru. Podczas → konfliktu zbrojnego ochrona l.cyw. może być rozważana w dwóch sytuacjach: 1. w toku bezpośrednich działań bojowych, gdy osoby cyw. mogą ucierpieć w wyniku ataku zbrojnego; 2. gdy osoby cywilne znajdą się we władzy strony konfliktu, np. w wyniku → okupacji wojskowej.

Tradycyjne zwyczajowe zasady prawa wojennego wykształcone podczas konfliktów zbrojnych w większości służyły ochronie l.cyw. Najważniejszymi spośród nich są: zasada humanitaryzmu, rycerskości, powstrzymywania się od wiarołomstwa, ochrony ludności cywilnej, zakaz zadawania niepotrzebnych ran i cierpień oraz zasady proporcjonalności i konieczności wojennej. Kwintesencją humanitaryzacji wojny jest tzw. klauzula Martensa (sformułowana przez Fiodora Martensa, zamieszczona w preambule do IV konwencji haskiej z 1907 r. o prawach i zwyczajach wojny), określana jako zasada ludzkości czy też wprost jako zasada humanitaryzmu. Zgodnie z nią w trakcie działań zbrojnych we wszystkich sytuacjach nieunormowanych przepisami ludność pozostaje pod ochroną i władzą zasad prawa międzynarodowego, wypływających z ustalonych zwyczajów, z zasad ludzkości i wymagań społecznego sumienia. [Justyna Stochaj]

Literatura: J. Dobrowolska-Polak, Ludzie w cieniu wojny. Ludność cywilna podczas współczesnych konfliktów zbrojnych, Poznań 2011 • P. Łubiński, Ochrona ludności cywilnej. Ochrona uchodźców [w:] Międzynarodowe prawo humanitarne konfliktów zbrojnych, red. Z. Falkowski, M. Marcinko, Warszawa 2014.