MERCOSUR; WSPÓLNY RYNEK POŁUDNIA – (hiszp. Mercado Común del Sur) regionalna organizacja o celach integracyjnych powołana w Ameryce Południowej w 1991 r. przez Argentynę, Brazylię, Paragwaj i Urugwaj. Idee rozszerzonej współpracy ekonomicznej pomiędzy państwami pojawiały się już od początku lat 60. XX w. (powstanie w 1960 r. Stowarzyszenia Wolnego Handlu Ameryki Łacińskiej, przemianowanego w 1980 r. na Stowarzyszenie Integracji Ameryki Łacińskiej), niemniej dopiero druga połowa lat 80. przyniosła inicjatywy, których efektem było powołanie do życia nowych instytucji ukierunkowanych na realizację celów integracyjnych. Sprzyjały temu procesy demokratyzacji zachodzące wówczas na zachodniej półkuli, dążenie do uzdrowienia gospodarek narodowych po okresie kryzysu wywołanego nadmiernym zadłużeniem i reformy społeczno-ekonomiczne motywowane tymi potrzebami oraz zmiana międzynarodowych uwarunkowań wywołana globalnym odprężeniem i ostatecznie zakończeniem → zimnej wojny.
Pogłębieniem kooperacji gospodarczej zainteresowane były zwłaszcza dwie największe gospodarki Ameryki Południowej – Argentyna i Brazylia. Deklaracją z Iguaçu z 1985 r. zapoczątkowano współpracę, która przyniosła podpisanie szeregu dwustronnych umów handlowych, a w Traktacie o integracji, współpracy i rozwoju z 1988 r. zapowiedziano utworzenie wspólnego rynku pomiędzy Argentyną i Brazylią, otwartego dla innych państw regionu. Zainteresowanie tą inicjatywą wyraziły również Urugwaj i Paragwaj. Dalsze negocjacje, już w formule czterostronnej, doprowadziły do podpisania w 1991 r. traktatu z Asunción, który powołał do życia Wspólny Rynek Południa – porozumienie mające doprowadzić do zliberalizowania zasad przepływu czynników produkcji pomiędzy państwami członkowskimi. Pierwszy etap funkcjonowania Mercosur opierał się na zasadach ustanawiających strefę wolnego handlu, jednak już 1 stycznia 1995 r. weszły w życie postanowienia o utworzeniu unii celnej, wówczas też Mercosur uzyskał podmiotowość prawnomiędzynarodową.
Stosunkowo szybki postęp na etapie implementacji postanowień integracyjnych w połączeniu z potencjalnym dostępem do ogromnego rynku (Mercosur jako unia celna stał się piątą gospodarką świata pod względem wielkości PKB według parytetu siły nabywczej) sprawił, że zainteresowanie współpracą z organizacją wykazywały inne państwa regionu. Piątym członkiem ugrupowania w 2012 r. została Wenezuela, chociaż jej akcesja nastąpiła w warunkach specyficznej interpretacji postanowień statutowych (związanych z kryzysem politycznym w Paragwaju, który został zawieszony w prawach członka; dokumenty statutowe nie przewidują wykluczenia państwa członkowskiego). Jednakże sytuacja polityczna w Wenezueli, ewolucja systemu politycznego w kierunku autorytarnym, w połączeniu z brakiem postępu w implementacji prawa regulującego mechanizmy integracyjne, doprowadziły do zawieszenia w prawach członka z dniem 1 grudnia 2016 r.
W 2012 r. wniosek akcesyjny zgłosiła Boliwia. Po jego zaakceptowaniu w lipcu 2015 r. rozpoczął się proces akcesyjny tego kraju do Mercosur. Ponadto Chile, Ekwador, Gujana, Kolumbia, Peru i Surinam mają status państw stowarzyszonych, a Meksyk i Nowa Zelandia uzyskały status obserwatora. Mercosur podpisał również umowy o wolnym handlu z Izraelem (2007), Egiptem (2010), Palestyną (2011) i Libanem (2014).
W 2019 r. podpisana została umowa o wolnym handlu między Mercosur i UE, jej ratyfikacja przedłuża się jednak ze względu na kontrowersje związane z wymogami polityki klimatycznej oraz konsekwencje liberalizacji obrotu dobrami rolno-spożywczymi (w państwach Mercosur brak jest tak restrykcyjnych jak w UE przepisów odnoście do produkcji dóbr tego sektora).
Główne organy, poprzez które Mercosur realizuje swoje zadania, to Rada Wspólnego Rynku (ministrowie spraw zagranicznych oraz gospodarki) oraz Grupa Wspólnego Rynku (przedstawiciele ministerstw ds. gospodarczych, ministerstw spraw zagranicznych oraz banków centralnych – po pięciu reprezentantów każdego państwa). Ponadto w strukturze organów znajdują się Komisja Handlowa (organ decyzyjny w sprawach unii celnej i handlu), Parlament (przedstawiciele parlamentów narodowych), Sekretariat, Stały Trybunał Rozjemczy, Konsultacyjne Forum Społeczno-Gospodarcze (reprezentacje organizacji społeczeństwa obywatelskiego). Odbywają się także spotkania na szczycie z udziałem szefów państw.
Pomimo napięć wynikających z rywalizacji państw oraz ideologicznych sprzeczności pomiędzy nimi (zwłaszcza w relacjach Argentyny i Brazylii), co ogranicza ich zdolność do budowy wspólnoty interesów w wymiarze politycznym i bezpieczeństwa, integracja w ramach Mercosur jest oceniana pozytywnie. Jest to postrzegane jako sukces na płaszczyźnie ekonomicznej, co sprawia, że pozostałe państwa Ameryki Południowej wykazują zainteresowanie głębszą współpracą z tym ugrupowaniem (włącznie z możliwością członkostwa w przyszłości). [Wiesław Lizak]
Literatura: E. Chwiej, MERCOSUR: organizacja regionalnej współpracy gospodarczej w Ameryce Południowej, Kraków 2010 • M. Lisińska, W stronę subregionalnej wspólnoty bezpieczeństwa?: przykład Wspólnego Rynku Południa (Mercosur) [w:] Bezpieczeństwo międzynarodowe: aspekty metodologiczne i systemowe, red. P. Bajor, Kraków 2020.