MIGRACJA – ruch przestrzenny ludności polegający na opuszczeniu jednego miejsca i przemieszczenia się do innego miejsca, także z uwzględnieniem pobytu tranzytowego. Skutki migracji [mig.] bezpośrednio oddziałują na strukturę ludności danego obszaru (jednostki administracyjnej). Istnieje szereg kryteriów, które pozwalają dokonywać kategoryzacji mig., należą do nich: czas trwania – trwałe/stałe, czasowe; zasięg geograficzny – wewnętrzne, zewnętrzne: zagraniczne, kontynentalne, pozakontynentalne; intensywność czasowa – sezonowe, codzienne/wahadłowe; uczestnictwo osób – indywidualne, kolektywne/zbiorowe; przyczyny – polityczne, konfesyjne, zdrowotne, edukacyjne, etniczne, rodzinne, społeczne, środowiskowe/klimatyczne; legalność – zgodne lub niezgodne z przepisami kraju pochodzenia/kraju przyjmującego. Poza powyższymi istotną rolę odgrywają kategorie wymuszenia lub dobrowolności uczestnictwa w mig.
Oddziaływanie mig. dotyczy zarówno kraju pochodzenia – wyludnienie/depopulacja, zmiana struktury ludności według wieku i płci, zmniejszenie podaży siły roboczej na regionalnym rynku pracy, jak i kraju przyjmującego – wzrost liczebności populacji, zmiana struktury ludności według wieku i płci, zwiększenie podaży siły roboczej na regionalnym rynku pracy.
Czynnikami, które bezpośrednio kształtują procesy migracyjne, są przede wszystkim znaczące różnice w poziomie i warunkach życia w poszczególnych częściach świata. Dominującym kierunkiem mig. jest przemieszczanie się z ubogiego Południa do zamożnej Północy. Do najwyraźniejszych przejawów tego procesu należą: mig. z Ameryki Łacińskiej do USA i Kanady, mig. z Afryki Północnej i Bliskiego Wschodu do Europy, mig. z ChRL i azjatyckich republik b. ZSRR do Federacji Rosyjskiej. W odniesieniu do Europy ostatnie dziesięciolecia przyniosły masowe mig. z Bliskiego Wschodu i Afryki do UE, głównie Niemiec, Francji, Wielkiej Brytanii – przez Turcję, Włochy, Grecję, Hiszpanię i kraje Europy Środkowo-Wschodniej. Kraje UE zostały dotknięte w 2015 r. → kryzysem migracyjnym na skutek masowych napływów (głównie drogą morską) z państw Afryki.
Kolejną kwestią jest konieczność lub dobrowolność decyzji o opuszczeniu dotychczasowego miejsca pobytu. Konieczność migrowania może wynikać zarówno z indywidualnej decyzji osoby lub grupy osób w obawie przed różnorakimi zagrożeniami, ale może też wynikać z polityki ludnościowej prowadzonej na danym obszarze przez dominujące siły (wymuszone przesiedlenia). Zagrożenia, przed którymi uciekają migranci, mają różnoraki charakter – zarówno o charakterze politycznym lub polityczno-wojskowym (konflikty zbrojne, → czystki etniczne, restrykcje reżimów totalitarnych itd.), jak i związane z katastrofami naturalnymi.
Współcześnie mig. odgrywają coraz istotniejszą rolę w polityce międzynarodowej. Masowe i żywiołowe przemieszczenia wielotysięcznych grup migrantów mogą wywoływać kryzysy migracyjne oraz kryzysy polityczne i społeczne w krajach przyjmujących. W celu zachowania stabilności obszarów przyjmujących w administracji centralnej państw istnieją wyspecjalizowane komórki do zarządzania procesami migracyjnymi. W systemach prawnych istnieją zarówno przepisy regulujące przepływ osób przez granicę i zasady ich pobytu, jak i przepisy prawa azylowego. Uzupełnieniem aktywności struktur administracji rządowej są działania władz samorządowych jednostek terytorialnych, do których trafiają imigranci lub z których wyjeżdżają emigranci. Istotną rolę odgrywają przedstawiciele organizacji pozarządowych (a także kościołów), którzy bezpośrednio są zaangażowani w kontakty i wsparcie przybyszów.
Z procesami migracyjnymi wiążą się również kwestie odrębności kulturowych, co bywa nagłaśniane zwłaszcza w okresach nasilenia tych procesów. Ponadto mig. wobec niewystarczającego poziomu liczby urodzeń w państwach członkowskich UE stanowi istotny czynnik kształtujący strukturę ludności. Współcześnie ogromna skala mig. wiąże się z patologiami towarzyszącymi przepływom ludności, w tym z działalnością → przestępczości zorganizowanej czerpiącej zyski z → przemytu osób i → handlu ludźmi.
Do największych ruchów migracyjnych w Europie po zakończeniu drugiej wojny światowej należą: w latach 40. i 50. transfery i przesiedlenia ludności w Europie Środkowej i Wschodniej (Niemcy, Polacy, Ukraińcy, Białorusini, Żydzi); w latach 60. i 70. napływ cudzoziemskich pracowników do przedsiębiorstw w EWG (Turcy, obywatele Jugosławii, obywatele byłych kolonii Wielkiej Brytanii, Francji, Włoch); w latach 90. wyjazdy obywateli państw postkomunistycznych do UE (Polacy, Rumuni, Bułgarzy) i powroty do macierzystych republik na obszarze postradzieckim (Rosjanie, Ukraińcy); po 2004 r. masowe wyjazdy obywateli nowych państw członkowskich do zachodniej części UE; w 2015 r. masowe napływy drogą morską i lądową z państw Afryki do Europy Zachodniej; w 2022 r. wielomilionowa mig. Ukraińców do UE związana z inwazją zbrojną Rosji na Ukrainę. [→ kryzys migracyjny; migracja nielegalna] [János Besenyő, Paweł Hut]
Literatura: J. Besenyő, Western Sahara and Migration, „Academic and Applied Research in Military and Public Management Science” 2014, nr 13(2).