MIGRACJA NIELEGALNA – przemieszczanie się osób przez → granice państwowe bez spełnienia wymogów prawnych dotyczących wjazdu, pobytu lub zamieszkania. Zjawisko to obejmuje osoby, które niezgodnie z prawem przekraczają granicę państwa obcego, czyli nie zastosowały się do norm regulacyjnych obowiązujących w krajach: swojego pochodzenia, tranzytu lub przeznaczenia. Nielegalna migracja [niel.mig.] może dotyczyć zarówno osób, które intencjonalnie naruszyły obowiązujące prawo, jak i tych, którzy takich intencji nie mieli, np. stali się ofiarami → handlu ludźmi. Z punktu widzenia kraju docelowego niel.mig. jest to wjazd, pobyt lub praca w tym kraju osoby niemającej koniecznego zezwolenia lub dokumentów wymaganych z tytułu przepisów prawa imigracyjnego. Z perspektywy kraju pochodzenia nieprawidłowość dotyczy m.in. sytuacji, w których osoba przekracza granicę obcego państwa bez ważnego paszportu lub dokumentu podróży bądź nie spełnia wymogów administracyjnych związanych z wyjazdem z kraju pochodzenia. Ze zjawiskiem niel.mig. (ang. illegal migration) związane są inne terminy, jak nielegalny wjazd (ang. illegal entry), nielegalny pobyt (ang. illegal stay), nielegalny migrant (ang. illegal migrant).
W ujęciu globalnym nielegalny wjazd jest zjawiskiem definiowanym jako przekraczanie granicy przez osobę niespełniającą koniecznych wymogów do legalnego wjazdu do państwa przyjmującego. Na obszarze UE nielegalny wjazd oznacza wjazd obywatela państwa trzeciego do państwa członkowskiego strefy → Schengen z naruszeniem obowiązujących w niej zasad kodeksu granicznego. Termin nielegalny pobyt związany jest z obecnością na terytorium państwa obywatela innego państwa, który nie spełnia warunków (np. przestał je spełniać) wjazdu, pobytu lub zamieszkania w danym państwie, a w odniesieniu do państw członkowskich UE także warunków wjazdu określonych w kodeksie granicznym Schengen. Termin nielegalny imigrant odnosi się do statusu przypisanego danej osobie w konkretnym czasie, tj. odnoszony jest do określonego stanu: nielegalnego wjazdu, naruszenia warunków wjazdu, wygaśnięcia podstawy prawnej do wjazdu i pobytu, braku statusu prawnego w kraju tranzytowym lub przyjmującym. Nielegalnymi imigrantami określa się też osoby ubiegające się o azyl, które pozostają w danym państwie, mimo że podjęto w ich sprawie ostateczną decyzję odmowną w sprawie ich dalszego pobytu.
Termin niel.mig. przestał być używany przez instytucje UE w aktach prawnych, raportach oraz oficjalnych komunikatach. Obecnie preferowane są terminy nie budzące skojarzeń pejoratywnych (słowo nielegalny oznacza naruszenie prawa), takie jak nieregularna migracja (ang. irregular migration), nieudokumentowana migracja (ang. undocumented migration), nieautoryzowana migracja (ang. unauthorized migration) itp., a także adekwatne do nich określenia osób biorących udział w tego rodzaju migracji, czyli migrant nieregularny/nieudokumentowany/nieautoryzowany i inne relatywnie do nich podobne, np. niejawny (ang. classified), niezgodny (ang. incompatible). Zmiana w zakresie terminologii dotyczyła odejścia od stosowania określeń, co do których uznano, że o ile można je odnosić do zjawiska (migracja nielegalna), o tyle do człowieka już nie, gdyż z zasady człowiek nielegalnym być nie może. Będący obecnie najczęściej w użyciu termin nieregularny migrant, zgodny z podejściem Rady Europy, ma lepsze zastosowanie w stosunku do osób, których godność przy zastosowaniu tego terminu nie zostaje naruszona. Istnieje jednak możliwość używania terminu niel.mig. w przypadkach np. przemytu migrantów lub handlu ludźmi.
Wielość różnorodnych terminów i związanych z nimi definicji stosowanych do określenia nieregularnej migracji/nieregularnego migranta powoduje deficyt homogenicznego podejścia do zjawiska niezgodnej z prawem migracji/tranzytu/pobytu osób w kraju destynacji i tym samym uniemożliwia stworzenie jednolitej definicji tego zjawiska w ujęciu globalnym. Wzajemne podobieństwo przytoczonych terminów nie jest gwarantem jednolitej interpretacji tego typu migracji ze względu na heterogeniczność i złożoność systemów prawa imigracyjnego poszczególnych państw.
Niel.mig. ściśle wiąże się z zagrożeniami bezpieczeństwa narodowego, stabilności gospodarczej, społeczno-politycznej, rynku pracy lub praw człowieka. [→ migracja] [Violetta Gul Rechlewicz]
Literatura: European Commission, Progress Report on the Implementation of the European Agenda on Migration, COM(2019) 481 final, Brussels 2019 • International Organization for Migration, International Migration Law, Geneva 2019 • Illegal Migration and Gender in a Global and Historical Perspective, red. M. Schrover, J. van der Leun, L. Lucassen, Ch. Quispel, Amsterdam 2008.