MOCARSTWO – państwo, które osiągnęło najwyższy wskaźnik potęgi, które zakresem i mocą swoich wpływów przewyższa inne państwa i dominuje w międzynarodowej hierarchii siły. Posiadając odpowiedni potencjał i moc, mocarstwo [moc.] ma możliwość wpływania na zachowania innych, narzucania im swojej woli, rozstrzygania najważniejszych problemów w bliższym i dalszym środowisku międzynarodowym zgodnie ze swoimi oczekiwaniami.

Z perspektywy paradygmatu realistycznego podstawowym elementem mocarstwowości jest → potęga państwa; polityka międzynarodowa jest przede wszystkim walką o potęgę (zmaganiem o potęgę). Struktura rozkładu potęgi pomiędzy poszczególnymi państwami i dążenie do jego zmiany jest źródłem konfliktów, rywalizacji i wojen. W takim ujęciu stosunki międzynarodowe mają charakter anarchiczny i konfliktowy, a politykę państw można opisać m.in. w kategoriach układu sił, rywalizacji o zakres wpływów czy właśnie mocarstwowości. Do głównych składników potęgi państwa zalicza się komponenty materialne – jego siłę fizyczną utożsamianą z uwarunkowaniami o charakterze obiektywnym (np. stanem armii i gospodarki). Równie ważne są niematerialne składniki potęgi, do których zalicza się przede wszystkim czynniki społeczno-polityczne, w tym m.in. charakter i funkcjonowanie systemu politycznego, efektywność instytucji państwowych (w tym dyplomacji), stopień akceptacji społeczeństwa dla aktualnej polityki zagranicznej państwa, morale narodowe itp.

Ewolucja układu sił między moc. stanowi rdzeń systemu międzynarodowego, decyduje o jego specyfice i dynamice, stanowi podstawę wykształcenia i funkcjonowania określonego ładu międzynarodowego. Kolejne systemy międzynarodowe, zarówno regionalne jak i globalne, są głównie wynikiem stanu stosunków między moc., a weryfikatorami mocarstwowej pozycji państw są wielkie konflikty zbrojne (tzw. wojny hegemoniczne). W wyniku wojen jedne państwa tracą pozycję moc., a inne taki status uzyskują. Mocarstwowość zatem podlega ewolucji i jest wielkością zmienną. Państwa zwycięskie w wojnie hegemonicznej starają się swoją pozycję uzyskaną na frontach wojennych przenieść na czas pokoju poprzez usankcjonowanie pozycji zwycięzcy w traktatach pokojowych. Narzucają więc państwom pokonanym warunki pokoju, a sobie przyznają określone przywileje w kształtowaniu powstałego na gruzach wojny nowego systemu międzynarodowego. Przykładem takiej sytuacji był funkcjonujący po drugiej wojnie światowej system dwubiegunowy, którego trzon tworzyły dwa supermocarstwa USA i ZSRR [→ dwubiegunowość].

Odwołując się do wybranych typologii, można wyróżnić moc. globalne (realizujące własne interesy w skali globalnej, wywierające wpływ decyzyjny na system międzynarodowy w wymiarze globalnym) i regionalne (pod względem potęgi górujące nad innymi państwami w regionie, wywierające wpływ na system międzynarodowy w skali regionalnej). Można wyodrębnić moc. uniwersalne – supermocarstwa (zdolne do działań w skali globalnej we wszystkich dziedzinach) i selektywne – sektorowe (odgrywające kierowniczą rolę w określonej dziedzinie). Mocarstwem uniwersalnym (hipermocarstwem) o globalnym zasięgu interesów i oddziaływania jest obecnie USA, a moc. selektywnymi np. w sferze energetyki są Arabia Saudyjska czy Norwegia. Warto dodać, że mocarstwowość sektorowa lub regionalna może stanowić etap na drodze państwa do pełnienia roli moc. globalnego, co obecnie można odnieść do Chin. Dysponują one największym potencjałem, aby podjąć rywalizację z USA, będąc potencjalnym pretendentem do roli globalnego przywódcy. Wobec takich państw używa się również określeń moc. in statu nascendi lub moc. wschodzące.

Kolejną z typologii jest podział na moc. formalne i faktyczne. Moc. w sensie formalnym są państwa, których status mocarstwowy został uznany przez inne państwa, np. poprzez przyznanie im takiej pozycji w ramach określonej organizacji międzynarodowej. Przykładem takiej sytuacji jest status stałych członków → Rady Bezpieczeństwa ONZ: USA, Rosji, ChRL, Francji i Wielkiej Brytanii. Natomiast przez mocarstwowość faktyczną rozumie się rzeczywistą potęgę oraz faktyczny wpływ na kształtowanie środowiska międzynarodowego i zachowanie innych państw. Zazwyczaj mocarstwowość formalna pokrywa się z faktyczną. Sięgając do powyższego przykładu, trwa obecnie dyskusja nad zmianą składu stałych członków Rady Bezpieczeństwa ONZ i poszerzeniem go o Japonię, Niemcy czy Brazylię. Niekiedy za kryterium mocarstwowości formalnej uznaje się np. posiadanie przez dane państwo → broni jądrowej [→ moc. jądrowe] lub jego zdolność do eksploracji kosmosu (moc. kosmiczne). [Wojciech Tomasz Modzelewski]

Literatura: Mocarstwowość na przełomie XX i XXI wieku. Teorie – analizy – prognozy, red. S. Wojciechowski, M. Tomczak, Poznań 2010 • M. Stolarczyk, Główne tendencje ewolucji globalnego i europejskiego systemu międzynarodowego w okresie pozimnowojennym i ich niektóre implikacje, Mysłowice 2022 • J. Wiśniewski, K. Żodź-Kuźnia, Mocarstwa współczesnego świata. Problem przywództwa światowego, Poznań 2008.