MOCARSTWO JĄDROWE – kryterium mocarstwowości w tym przypadku stanowi posiadanie przez państwo → broni jądrowej, to jest takiej, której energia wybuchu pochodzi z przemian jądrowych. Mocarstwo jądrowe [moc.j.] to rodzaj w ramach szerszej kategorii → mocarstwa, czyli państwa, które osiągnęło najwyższy wskaźnik potęgi i które dominuje w międzynarodowej hierarchii siły.
Pierwszym państwem, które pozyskało tego typu broń (w lipcu 1945), było USA, a użyło jej bojowo wobec Japonii 6 sierpnia 1945 r. w Hiroszimie (bomba uranowa Little Boy) oraz 9 sierpnia 1945 r. w Nagasaki (bomba plutonowa Fat Man). Kolejnymi państwami, które dokonały udanych próbnych wybuchów jądrowych i włączyły ten rodzaj broni do swoich arsenałów, były: ZSRR (1949), Wielka Brytania (1952), Francja (1960) i ChRL (1964).
Mając świadomość niszczycielskiej siły i negatywnych konsekwencji jej użycia, już w latach 60. XX w. rozpoczęto cykl porozumień ograniczających dostęp do tego typu broni. W 1968 r. podpisano traktat o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej, który miał zapobiegać proliferacji broni jądrowej oraz promować pokojowe wykorzystywanie energii nuklearnej. Mimo tego w kolejnych latach zdolności jądrowe osiągnęły kolejne państwa: Indie (1974), Izrael (prawdopodobnie w 1979), Pakistan (1998) oraz Korea Północna (pierwszy udany test jądrowy w 2006). Kilka państw prowadziło prace nad uzyskaniem tej broni, a np. RPA miała kilka ładunków jądrowych zniszczonych w 1991 r. Ponadto po rozpadzie ZSRR broń jądrowa pozostała w byłych republikach, np. na Ukrainie, która ostatecznie przekazała ją Rosji.
Warto nadmienić, że obok celu militarnego od lat 50. zaczęto energię jądrową wykorzystywać również dla celów pokojowych, a obecnie ponad 30 państw posiada własne elektrownie atomowe. W celu koordynacji współpracy nad wykorzystaniem energii jądrowej dla celów pokojowych w 1957 r. utworzono Międzynarodową Agencję Energii Atomowej (International Atomic Energy Agency IAEA), działającą jako wyspecjalizowana agenda ONZ.
W okresie → zimnej wojny (lata 1946‒1991) nastąpił → wyścig zbrojeń, który wiązał się ze zwiększaniem liczby oraz różnorodności ładunków jądrowych, termojądrowych i neutronowych. W połowie lat 80. XX w. odnotowano apogeum pod względem liczby zmagazynowanych przez oba mocarstwa głowic różnego typu – ponad 70 tys.
Udoskonalano środki przenoszenia ładunków jądrowych, wprowadzono np. rakiety wielogłowicowe z niezależnymi systemami naprowadzania, zwiększając ich niezawodność i celność. Pojawiło się pojęcie triady atomowej (jądrowej/nuklearnej) – to jest trzech filarów odstraszania nuklearnego (trzech rodzajów środków przenoszenia broni), z których każdy zdolny jest samodzielnie do przeprowadzenia zmasowanego ataku. Składają się na nią: 1. międzykontynentalne rakiety balistyczne wystrzeliwane z wyrzutni lądowych mobilnych lub stałych (ICBM – Intercontinental Ballistic Missiles); 2. rakiety balistyczne wystrzeliwane z łodzi podwodnych (SLBM – Submarine Launched Ballistic Missiles); 3. bombowce strategiczne przenoszące ładunki jądrowe w różnej postaci. Triada atomowa umożliwia atomowe uderzenie z lądu, morza i powietrza. Uniemożliwia także przeciwnikowi zniszczenie całych sił jądrowych w pierwszym ataku, dając szansę odwetu bronią jądrową. Posiadanie triady znacząco zwiększa więc potencjał jądrowego odstraszania państwa.
Nastąpiła miniaturyzacja głowic jądrowych oraz wprowadzono do użycia pociski z głowicami jądrowymi małej mocy, głowicami niestrategicznymi. Pojawiła się taktyczna broń jądrowa (Tactical Nuclear Weapon TNW lub Non-Strategic Nuclear Weapon NSNW), która może być użyta przy wykorzystaniu różnorodnych systemów przenoszenia (np. lotnictwa, artylerii lufowej, wyrzutni pocisków balistycznych lub manewrujących), ale także w postaci min czy torped. Taktyczna broń jądrowa przeznaczona jest do bezpośrednich działań bojowych, dlatego wykorzystywana może być w działaniach o ograniczonym charakterze. Sprawia to, że próg wejścia ze starcia konwencjonalnego w konflikt nuklearny znacząco się obniża.
W porównaniu z okresem zimnej wojny w XXI w. całkowita liczba głowic nuklearnych na świecie spada, ale państwa posiadające taką broń nadal modernizują swoje arsenały. Trudno precyzyjnie określić, jaki jest obecny potencjał mocarstw jądrowych, ze względu na utajnienie danych oraz prowadzoną w tym zakresie politykę informacyjną. Na przykład Izrael nigdy oficjalnie nie potwierdził posiadania broni jądrowej, ale jak się szacuje, wyprodukował materiał rozszczepialny wystarczający na 115‒190 głowic. Jeszcze więcej niewiadomych związanych jest z programem nuklearnym Korei Północnej. Operując danymi szacunkowymi, obecny potencjał dziewięciu mocarstw jądrowych (jednak nie uwzględniający taktycznej broni jądrowej i ładunków czekających na eliminację) wygląda następująco: Rosja 6,5 tys. ładunków, USA 6,1 tys., ChRL 350, Francja 290, Wielka Brytania 225, Pakistan 165, Indie 156, Izrael 90, Korea Północna 40‒50 ładunków. Należy dodać, że tylko część z głowic nuklearnych jest rozmieszczona w środkach przenoszenia.
Mocarstwa dysponujące bronią jądrową osiągają najwyższy wskaźnik potęgi wojskowej i przez to dominują w międzynarodowej hierarchii siły. Ich potencjał nuklearny pełni przede wszystkim rolę odstraszającą przeciwników, stanowiąc gwarancję i źródło ich bezpieczeństwa. Dzięki nieporównywalnej z innymi rodzajami broni sile zniszczenia, broń jądrowa stanowi również czynnik bezpieczeństwa globalnego (np. w okresie zimnej wojny „równowaga strachu” była podstawowym imperatywem bezpieczeństwa), a niekiedy czynnik stabilizujący sytuację w regionie (np. w relacjach Indie – Pakistan – Chiny). Jest ważnym instrumentem psychologicznego i politycznego oddziaływania, składnikiem budowania prestiżu państwa, podniesienia jego rangi oraz pozycji międzynarodowej. [Wojciech Tomasz Modzelewski]
Literatura: Global Nuclear Stockpiles, 1945‒2006, „Bulletin Of The Atomic Scientists” 2006, nr 62(4) • H.M. Kristensen, R.S. Norris, Global Nuclear Weapons Inventories 1945‒2013, „Bulletin of Atomic Scientists” 2013, nr 69(5) • Nuclear Weapons: Who Has What at a Glance, Arms Control Association, 01.2022, https://www.armscontrol.org/factsheets/Nuclearweaponswhohaswhat [dostęp: 28.12.2022].