MORALE – względnie trwałe zjawisko o charakterze psychospołecznym i prakseologicznym umożliwiające danemu podmiotowi (którym jest człowiek, grupa społeczna czy zawodowa, instytucja czy organizacja) synergiczne kumulowanie oraz efektywne wykorzystywanie różnych rodzajów potencjału (intelektualnego, mentalno-duchowego, emocjonalnego, moralnego, fizycznego i organizacyjnego) ukierunkowanych na osiąganie istotnych wartości i celów, umiejętnie harmonizując potrzeby i interesy osobiste z dobrem wspólnym, łącząc perspektywę doraźną z perspektywą długofalową. Ta uogólniona definicja Mariana Cieślarczyka i Adama Kołodziejczyka powstała na bazie analizy wielu definicji morale [mor.] prezentowanych w literaturze naukowej. Z kolei Henryk Dziewulski na podstawie analizy definicji typu słownikowego określił mor. jako potencjał swoistych sił lub energii, która się uaktywnia lub jest mobilizowana w toku zorganizowanego działania celowego, dla zapewnienia jednostce lub grupie osiągnięcia wyznaczonego celu – nawet wbrew przeciwnościom lub zagrożeniom.
Spośród wielu definicji obecnych w literaturze naukowej na uwagę zasługuje stworzona przez Herberta Blumera. Według niego mor. oznacza chęć grupy do działania razem dla osiągnięcia wspólnego (zespołowego) celu i stosownie do jego siły zależnej od tego celu, w który się wierzy, od uczuć i korzyści rozwiniętych wokół niego i od wzajemnego wsparcia, które daje członkom poczucie wspólnego sensu. Inspirującą dla praktyki badawczej definicję proponuje Mirosław Dyrda, który uważa, że przez mor. należy rozumieć system zinternalizowanych wartości etycznych, sposobów oceniania bliższego i dalszego otoczenia społecznego, cech osobowości oraz umiejętności nabytych w procesie wychowania, kształcenia i szkolenia, zapewniających pożądane relacje stosunków człowieka z otoczeniem. Autor ten do podstawowych wartości etycznych konstytuujących
mor. zalicza: sprawiedliwość, prawdę, wolność, miłość, godność, honor i cechy osobowości, takie jak: męstwo, odwaga, inicjatywa, zdecydowanie, komunikatywność, pewność siebie, odpowiedzialność, inicjatywa i twórczość.
W kształtowaniu mor. ważne jest, aby każdy podmiot (człowiek, grupa społeczna czy zawodowa, instytucja, organizacja) zaczął od określenia, czym ono jest, od rozważenia, czy definicja mor. może obejmować takie pojęcia, jak zaufanie, lojalność, solidarność, odpowiedzialność, satysfakcja, motywacja, zaangażowanie, esprit de corps, spójność, postrzegane wsparcie społeczne i organizacyjne oraz inne synonimy mor. i pojęcia pokrewne. W przypadku podmiotów zbiorowych wszyscy ich członkowie powinni rozumieć, jakie mor. jest oczekiwane w ich zespole czy grupie, aby wspólnie dążyli do tych samych celów. W definiowaniu mor. powinni brać udział zarówno szeregowi członkowie zespołów, jak i ich przełożeni, natomiast kierownictwo wyższego szczebla powinno te wysiłki wspierać i uwzględniać w ocenach. Wszystkie strony muszą być zaangażowane na rzecz upowszechniania wiedzy na temat mor., jego rozumienia, diagnozowania i doskonalenia. Przywódcy, kierownicy czy dowódcy różnych szczebli zarządzania muszą być świadomi znaczenia mor. i kompetentni w jego kształtowaniu, z uwzględnieniem zaleceń inteligencji społecznej i emocjonalnej. [→ morale wojska] [Adam Kołodziejczyk]
Literatura: M. Cieślarczyk, A. Kołodziejczyk, Czynnik X. Morale w życiu osobistym, w działalności społecznej i zawodowej, Warszawa 2019 • H. Dziewulski, Studium pojęcia morale na użytek badania socjologicznego, Reprint rozprawy doktorskiej, Warszawa 1995 • Morale. Teoretyczne i metodologiczne aspekty badania zjawiska morale, red. M. Cieślarczyk, A. Skrabacz, Warszawa 2016.