MORALE WOJSKA – zespół swoistych sił lub energii, który uaktywnia się lub jest mobilizowany w toku prowadzenia przez wojsko zorganizowanych działań, i warunkuje osiągnięcie wyznaczonych mu celów realizowanych w szczególnie trudnych warunkach mimo pojawiających się zagrożeń i przeciwności. Morale wojska [mor.w.], odnosząc się do zbiorowości żołnierzy, oznacza chęć określonej grupy do współdziałania dla osiągnięcia wspólnego celu, w który się wierzy, oraz do wzajemnego wspierania się w jego realizacji. Przez mor.w. należy rozumieć system zinternalizowanych wartości moralnych oraz zestawu szczególnych cech osobowości nabytych w procesie wychowania, kształcenia i szkolenia żołnierzy, zapewniających im właściwe relacje z innymi żołnierzami. Do wartości tych zaliczyć można m.in. sprawiedliwość, prawdę, wolność, miłość, godność, honor, męstwo, odwagę, inicjatywę, zdecydowanie, komunikatywność, pewność siebie, odpowiedzialność i twórczość. Opierając się na systemie zinternalizowanych wartości, cech i umiejętności, mor.w. okazuje się względnie trwałym zjawiskiem o charakterze psychospołecznym, umożliwiającym każdemu z żołnierzy efektywne wykorzystywanie różnych rodzajów potencjałów (intelektualnego, emocjonalnego, moralnego, fizycznego i organizacyjnego) ukierunkowanych na osiąganie zadań i celów, w którym zharmonizowane zostają zarówno indywidualne potrzeby każdego z nich, jak i zadania całego wojska.
Do najważniejszych cech składających się na mor.w. należą: wiara w słuszność celów walki zbrojnej, gotowość do poświęceń, wierność przysiędze wojskowej, wiara w zwycięstwo, odporność na destrukcyjne działania przeciwnika, brak kompleksów wobec niego, zaufanie do dowódcy, kolegów, struktur wojskowych i uzbrojenia, dyscyplina wewnętrzna każdego z żołnierzy i zbiorowa całych wojsk, ugruntowane wartości moralne, szacunek dla prawa konfliktów zbrojnych, znajomość sytuacji na polu walki oraz świadomość wynikających z niej zadań, zdyscyplinowanie, sumienność i odpowiedzialność. Mor. związane bywa również z przestrzeganiem zasad dyscypliny wojskowej, która przejawia się w stosunku do przełożonych oraz nałożonych powinności, co w konsekwencji skutkuje integracją struktur wojskowych oraz spoistością współdziałania w realizacji zadań służbowych.
Pośród czynników będących podstawą mor.w. wymienia się: autorytet dowódcy, poczucie własnej wartości, solidarność grupy, jakość szkolenia, sensowność i zadowolenie ze służby, poglądy i przekonania, jakość spędzania wolnego czasu, możliwość wypoczynku i snu, jakość i ilość wyżywienia, higienę osobistą, jakość umundurowania, zabezpieczenie przed zimnem i gorącem oraz możliwość kontaktowania się z najbliższymi. Tak uwarunkowane mor.w. powstaje jako wypadkowa trzech postaw: wobec integrującej struktury społecznej (narodu, państwa, ojczyzny, organizacji międzynarodowej, związku, unii, sojuszu); wobec powinności obywatelskich (akceptacja obowiązków obywatelskich, systemu państwowego, władz, współobywateli); własnego miejsca w tej strukturze (pozycji społecznej, pełnionych ról, statusu).
Pojęcie mor.w. może odnosić się do różnych rodzajów podmiotów, indywidualnych i grupowych, np. żołnierzy i dowódców, podwładnych i przełożonych, zespołu, drużyny, oddziału, armii, również do przeciwnika czy wroga. Mor.w dotyczy poszczególnych rodzajów działań, takich jak służba, walka, wypełnianie obowiązku, wykonywanie zadań, realizacja celów, wypełnianie poleceń i rozkazów. Obejmuje wyrastające z mor. różne rodzaje energii lub sił psychofizycznych zaangażowanych w podejmowane działania, takich jak np. stan umysłu, stan ducha, wola, determinacja, nastrój, ufność, wiara w siebie, pewność siebie, odwaga, duma, odporność psychiczna, gotowość, dyscyplina i wytrwałość. Odnosi się zwłaszcza do sytuacji wymagających trudu, związanych z ryzykiem i stwarzających zagrożenie.
Rezultatem wysokiego poziomu mor., ale i czynnikiem warunkującym jego poziom, jest zwycięstwo, sukces, wywiązanie się z obowiązku, doprowadzenie działania do celu, przezwyciężenie trudności i przeszkód. Czynniki te składają się na zespół warunków leżących u podstaw skutecznego działania, zarówno powszedniego, jak i w szczególnych warunkach.
Mor.w. jest czynnikiem motywującym, skłaniającym do wytrwałości i zaangażowania w sferze zadań grupowych, zwłaszcza w środowisku o wysokim stopniu zagrożenia i w trudnych okolicznościach, takich jak np. wojna i walka zbrojna. Szczególnie silne powinno być w obliczu zagrożeń, wyzwań i ryzyk wyższego stopnia oraz w sytuacjach wiążących się z zagrożeniem życia i zdrowia. W takich sytuacjach staje się ono „mnożnikiem siły” (Lew Tołstoj), co oznacza, że wysoki poziom mor. pozytywnie wpływa na efektywność podejmowanych przez wojsko działań. Historia wojen i wojska potwierdza praktyczne znaczenie mor. w walce. W konsekwencji jedną z zasadniczych funkcji dowodzenia staje się troska o poziom mor.w. Na znaczenie tego czynnika zwraca uwagę wielu wybitnych dowódców sił zbrojnych.
W perspektywie psychologiczno-socjologicznej za fundamenty mor.w. uznaje się dyspozycje fizyczne (np. zdrowie, kondycja fizyczna, siła), moralne (m.in. system wartości, siła przekonań, sumienie), psychologiczne (motywacja, typ osobowości, poziom świadomości społecznej, odporność psychiczna, religijność itd.) i społeczne (stopień integracji, pozycja w hierarchii społecznej, przynależność do określonych grup, wspólnot czy partii).
Pojęcie mor.w. jest odnoszone przede wszystkim do sytuacji niebezpiecznych, jednakże jest ono równie istotne w okresie pokoju i czasu bez zagrożeń. W tym wymiarze oznacza ono duchową sylwetkę żołnierza-obywatela zaangażowanego w sprawy swojego otoczenia i jednocześnie odpowiednio zmotywowanego do służby w wojsku, a ponadto warunkuje ono mor. w okresach mobilizacji do działań kryzysowych i zbrojnych. [→ morale] [Janusz Filipkowski, Adam Kołodziejczyk]
Literatura: M. Cieślarczyk, A. Kołodziejczyk, Czynnik X. Morale w życiu osobistym, w działalności społecznej i zawodowej, Warszawa 2019 • M.J. Dyrda, Psychospołeczne uwarunkowania morale w siłach zbrojnych, Warszawa 2014 • Morale. Teoretyczne i metodologiczne aspekty badania zjawiska morale, red. M. Cieślarczyk, A. Skrabacz, Warszawa 2016.