MYŚL WOJSKOWA – termin obejmujący zasadniczą część piśmiennictwa wojskowego; podstawową treścią myśli wojskowej [m.woj.] są wnioski wynikające z różnego rodzaju doświadczeń wojskowych, w szczególności związanych z militarnymi aspektami działania różnego rodzaju organizacji, a w szczególności funkcjonowania państwa i jego sił zbrojnych w obliczu zagrożenia, podczas wojny lub konfliktu zbrojnego.

Termin m.woj. w polskiej publicystyce zaistniał w okresie międzywojennym w nazwie czasopisma „Przegląd Wojskowy. Kwartalnik poświęcony wojskowej myśli obcej”. Na łamach periodyku ukazywały się tłumaczenia najciekawszych artykułów, krótkie omówienia wydawanych książek oraz informacje związane z rozwojem sił zbrojnych innych państw. Po drugiej wojnie światowej w 1945 r. (najpierw w Lublinie, a następnie w Łodzi) rozpoczęto wydawanie periodyku o tym samym tytule. Pismo starało się nawiązywać do przedwojennego dorobku, poszerzając zagadnienia o doświadczenia minionej wojny światowej. Z czasem jego treści zaczęto łączyć z poglądami prezentowanymi przez radzieckie czasopismo wojskowo-teoretyczne „Военная Мысль” („Myśl Wojskowa”) przeznaczone dla kadr Armii Czerwonej, po czym od 1950 r. komunistyczni decydenci zdecydowali się stworzyć podobny periodyk o takiej samej nazwie. Na jego łamach m.woj. miała być rozwijana na bazie nowej myśli politycznej i bogatego doświadczenia historycznego, ponadto miała zerwać z sanacyjną m.woj. i teoriami faszystowskimi, a wydobyć z historii to, co „postępowe i twórcze”. Treści zawarte w kolejnych numerach pisma z pewnością zawierały elementy m.woj. Często w jej ramach umieszczane były swobodne refleksje dotyczące wybranych zagadnień planowania, organizowania i prowadzenia walki. Powszechnym zwyczajem było używanie terminu m.woj. w ujęciu szerszym, jako synonimu takich pojęć, jak nauka wojenna i → sztuka wojenna.

Problemem zdefiniowania m.woj. i określeniem jej zakresu, w sposób naturalny związanym z poszukiwaniem źródeł, zajęli się przede wszystkim historycy. Jednym z pierwszych, który posługiwał się terminem wojskowej myśli teoretycznej, był historyk wojskowości Janusz Sikorski. Zrównywał on m.woj. z piśmiennictwem wojskowym, które było jej przejawem, a początków piśmiennictwa wojskowego doszukiwał się w I w., zaznaczając, że cenne wiadomości dotyczące wojska i wojen można odnaleźć już u Tukidydesa i Ksenofonta. W zbiorze piśmiennictwa wojskowego umieszczał takie elementy, jak traktaty i podręczniki polityczno-wojskowe oraz wojskowe piśmiennictwo techniczne.

Wśród definicji pojęcia m.woj. najbardziej popularną przedstawił Karol Olejnik – m.woj. to wszelkiego rodzaju uwagi, wskazówki i wytyczne dotyczące problematyki wojskowości wyrażone w formie specjalistycznych traktatów bądź innych pozostałości piśmiennych. Treści zawarte w m.woj. są wypadkową doświadczenia autora lub innych uczestników zdarzeń wojskowych, refleksji opartej na wiedzy ogólnej i specjalistycznej oraz znajomości warunków wpływających na te zdarzenia. Jej ogólnym tematem jest całokształt spraw związanych z siłami zbrojnymi państwa, a w szczególności: ocena aktualnego stanu rzeczywistości militarnej państwa, w tym analiza potencjału wojskowego; wytyczanie kierunków rozwoju w obszarze militarnym państwa; organizacja pola walki; sposób prowadzenia działań zbrojnych; ocena użyteczności praktycznej postulatów teoretycznych. Ważnym kryterium odróżniającym traktaty zawierające m.woj. od innych artefaktów w zakresie piśmiennictwa wojskowego według Olejnika jest cel, któremu poświęcone jest dane wydawnictwo. Musi to być cel praktyczny, będący propozycją optymalnego rozwiązania problemu związanego z walką. Mając ten cel na uwadze, Olejnik proponuje koncentrować działalność badawczą związaną z m.woj. na dwóch obszarach: oceny myśli teoretycznej badanego autora oraz praktycznej użyteczności teoretycznych postulatów.

Według Lecha Wyszczelskiego m.woj. to ogół poglądów na wojnę i jej prawidłowości, uwzględniających znajomość praw przebiegu wojen minionych i współczesnych, przewidywań dotyczących charakteru przyszłych wojen, ogólnych zasad ich prowadzenia i sposobów bojowego wykorzystania wojsk. Definicję tę uzupełnia klasyfikacja piśmiennictwa wojskowego dokonana przez tego autora, w której m.woj. jest przedmiotem badań zarówno historii wojskowości, jak i teorii wojen. Zaprezentowany dualizm można rozumieć jako próbę oddania przez autora dwóch perspektyw widzenia m.woj. Pierwsza związana jest z badaniami historycznymi podejmującymi genezę i rozwój m.woj. na przestrzeni dziejów. Ten punkt widzenia sięga starożytnych Chin i dotyczy przebiegu wojen minionych, zasad ich prowadzenia i sposobów wykorzystania w nich wojska. Druga perspektywa dotyka wymiaru teoretycznego, charakterystycznego dla nauki wojskowej. Podejmuje zagadnienia współczesnych poglądów na wojnę i przewidywań dotyczących jej przyszłego charakteru. Wprowadza nas też w przestrzeń współczesnej m.woj., która z czasem stanie się przedmiotem badań historyków.

Nie ma zatem jednej definicji m.woj., choć analiza wymienionych propozycji historyków wskazuje na istnienie wielu wspólnych punktów odniesienia. Nie ulega wątpliwości, że m.woj. związana jest integralnie z piśmiennictwem wojskowym i stanowi zasadniczą jego część. Jej podstawową treścią są wnioski wynikające z różnego rodzaju doświadczeń wojskowych. Co więcej, pomimo różnorodnej specyfikacji zagadnień mieszczących się w zbiorze m.woj., kluczowa rola przypada obszarom związanym z militarnymi aspektami działania różnego rodzaju organizacji, a w szczególności funkcjonowania państwa i jego sił zbrojnych w obliczu zagrożenia, podczas wojny lub konfliktu zbrojnego. [Konrad Malasiewicz]

Literatura: K. Malasiewicz, Teoria walki zbrojnej. Próba systematyzacji, Warszawa 2018 • K. Olejnik, Rozwój polskiej myśli wojskowej do końca XVII w., Poznań 1976 • L. Wyszczelski, Teorie wojenne i ich twórcy na przestrzeni dziejów, Warszawa 2009.