NACZELNY DOWÓDCA SIŁ ZBROJNYCH – najwyższa funkcja, stanowisko dowodzenia całością sił zbrojnych danego państwa, powoływany zwykle na okres działań wojennych. Określany też jako naczelny wódz, termin obowiązujący w wielu państwach świata. W przeszłości rolę naczelnego wodza, głównodowodzącego pełnił władca. Stanowisko naczelnego dowódcy (wodza) w Polsce ma bogatą historię i sięga czasów Księstwa Warszawskiego – księcia Józefa Poniatowskiego.

Współcześnie w wielu państwach funkcja naczelnego dowódcy przysługuje ich liderom, np. prezydentowi USA, i – co ważne – także w czasie pokoju. W Polsce głowa państwa jest zwierzchnikiem → Sił Zbrojnych RP, natomiast na funkcję Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych [NDSZ] przewidywany jest żołnierz zawodowy.

Obowiązujące w Polsce rozwiązania prawne nie przewidują stanowiska NDSZ w okresie pokoju. Jego powołanie stanowi prerogatywę prezydenta RP, który mianuje go na wniosek prezesa rady ministrów – na → czas wojny, ale także w → stanie wojennym.

NDSZ podlega prezydentowi RP, z chwilą mianowania, o ile głowa państwa nie określi innego terminu, przejmuje dowodzenie nad SZ oraz innymi podporządkowanymi jednostkami organizacyjnymi, zgodnie z narodowymi planami użycia sił zbrojnych do obrony państwa celem odparcia zbrojnej napaści, zapewniając współdziałanie z siłami sojuszniczymi podległych mu wojsk w planowaniu i prowadzeniu działań wojennych. NDSZ określa zakres wsparcia pozamilitarnej części systemu obronnego państwa oraz odpowiada za realizację zadań administracyjnych przez organy wojskowe w sferze bezpośrednich działań wojennych. Zgodnie z ustawą o obronie Ojczyzny mianowanie NDSZ i przejęcie przez niego dowodzenia stanowi warunek konieczny kierowania obroną państwa przez prezydenta RP we współdziałaniu z rządem. Ta sama ustawa określa, że głowa państwa na wniosek prezesa rady ministrów w czasie pokoju wskazuje osobę przewidzianą do mianowania na stanowisko NDSZ, której zadaniem jest przygotowywanie się do realizacji zadań wynikających z przypisanych mu kompetencji do czasu jego mianowania lub wskazania przez prezydenta RP innej osoby przewidzianej do mianowania na to stanowisko.

W przypadku mianowania NDSZ staje się on jedną z najważniejszych osób decydujących o losach państwa w obliczu zagrożenia agresją i w czasie wojny, zajmując najwyższą pozycję w hierarchii dowodzenia SZ RP. Zgodnie z obowiązującymi unormowaniami odpowiedzialność za przygotowanie stanowiska dowodzenia NDSZ spoczywa na Dowódcy Operacyjnym Rodzajów Sił Zbrojnych. Obecne unormowania prawne pozwalają na jego jedynie doraźnie funkcjonowanie. [Tomasz Kośmider]

Literatura: Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych w systemie obronnym państwa polskiego, red. T. Kośmider, Warszawa 2014 • M.E. Kołodziejczak, Funkcjonowanie Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych w Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2020.