NAFTA/USCMCA – umowy o wolnym handlu zawarte między USA, Kanadą i Meksykiem: pierwsza znana jako NAFTA – North American Free Trade Agreement, podpisana 17 grudnia 1992 r., weszła w życie 1 stycznia 1994 r. Utworzona wówczas strefa wolnego handlu objęła 364 mln osób i była największą tego typu instytucją w skali globalnej. Została zastąpiona przez USCMCA – United States–Mexico–Canada Agreement, która weszła w życie 1 lipca 2020 r.

Sukces projektu integracyjnego w Europie oraz zmiany porządku międzynarodowego związane z zakończeniem → zimnej wojny doprowadziły do poszukiwania nowych form współpracy w sferze ekonomicznej także w innych regionach świata. W Ameryce Północnej idea integracji USA i Kanady zrodziła się w początku lat 80. XX w. W 1988 r. podpisano porozumienia o wolnym handlu pomiędzy USA i Kanadą (Canada–United States Free Trade Agreement, CUSFTA), które weszło w życie z początkiem 1989 r. Na jego mocy w ciągu 10 lat miały zostać zniesione bariery celne i inne ograniczenia w handlu dwustronnym.

Włączenie się Meksyku w procesy integracyjne w Ameryce Północnej powodowane było tym, iż liczono na silny impuls rozwojowy wynikający z rozszerzenia rynków zbytu, przyciągnięcie kapitałów i inwestycji z wyżej rozwiniętych państw regionu, by wzmocnić modernizację gospodarki odbudowywanej po kryzysie zadłużeniowym z przełomu lat 70. i 80. Nadzieje na korzystne efekty włączenia do strefy wolnego handlu ogromnego rynku meksykańskiego w połączeniu z szansą na wykorzystanie stosunkowo taniej siły roboczej w bezpośrednim sąsiedztwie (niskie koszty transportu) motywowały z kolei zainteresowanie USA przystąpieniem do trójstronnej umowy. Istotne znaczenie miał również fakt, że spodziewano się, iż szybki społeczno-ekonomiczny rozwój Meksyku zmniejszy presję migracyjną na granicy meksykańsko-amerykańskiej. Mniejsze zainteresowanie włączeniem Meksyku do strefy wolnego handlu wykazywała Kanada, jednak nacisk południowych sąsiadów i groźba wykluczenia z udziału w ewentualnych korzyściach z integracji z USA sprawiły, iż rząd w Ottawie zaakceptował ideę trójstronnego porozumienia. Porozumienie NAFTA od początku budziło sporo kontrowersji praktycznie we wszystkich państwach będących jego stronami. By umożliwić akceptację jego postanowień, już po podpisaniu porozumienia wynegocjowano dwie dodatkowe umowy mające ograniczyć obawy niektórych środowisk i umożliwić ratyfikację dokumentu przez parlamenty narodowe – dotyczyły one współpracy w sferze siły roboczej oraz na rzecz ochrony środowiska.

Funkcjonowanie umowy oceniane było przez pryzmat poglądów dotyczących zalet i zagrożeń, jakie niosły procesy globalizacji dla poszczególnych krajów i regionów. W USA szczególnie krytycznie odnoszono się do zjawiska przenoszenia miejsc pracy poza południową granicę i związany z tym proces deindustrializacji, obarczając m.in. NAFTA odpowiedzialnością za pogłębianie tego zjawiska. Większość ekonomicznych analiz wskazywała na korzystne efekty dla gospodarek narodowych północnoamerykańskiej integracji, jednak na stan opinii publicznej wpływ miały głosy tych grup zawodowych, które ucierpiały na przenoszeniu miejsc pracy do obszarów o niskich kosztach siły roboczej. Ten proces sprawił, że największe korzyści, zarówno w wymiarze makroekonomicznym, jak i w odniesieniu do sytuacji gospodarstw domowych, odnosiła gospodarka Meksyku, niemniej liberalizacja obrotu produktami rolnymi przyczyniła się do pauperyzacji części meksykańskich rolników, a zniesienie konstytucyjnych ograniczeń w obrocie ziemią w związku z wejściem w życie umowy stało się jedną z przyczyn wybuchu powstania chłopskiego w stanie Chiapas w styczniu 1994 r. Wielu ekonomistów jest jednak zgodnych, że największe korzyści z NAFTA uzyskał Meksyk, z kolei dla Kanady umowa okazała się najmniej korzystna. W przypadku USA jej pozytywne efekty okazały się mniejsze od oczekiwanych również z tego względu, że udział partnerów umowy w handlu zagranicznym USA jest ograniczony (zwłaszcza w porównaniu z Chinami czy UE), dla Meksyku z kolei rynek amerykański jest miejscem docelowym nawet 75% eksportu. Kontrowersje stąd wynikające sprawiły, że promowana w latach 90. (zwłaszcza przez administrację prezydenta Billa Clintona) idea stworzenia strefy wolnego handlu obu Ameryk nie spotkała się z powszechnym poparciem. NAFTA stała się przedmiotem kontestacji w części amerykańskich elit władzy w okresie prezydentury Donalda Trumpa, który w kampanii wyborczej zapowiedział konieczność jej renegocjacji. Połączenie krytycznych ocen porozumienia wynikających z ekonomicznych analiz z populistycznymi hasłami właściwymi tej prezydenturze (włącznie z groźbą wypowiedzenia porozumienia) przyczyniły się ostatecznie do akceptacji przez Meksyk i Kanadę idei renegocjacji umowy.

We wrześniu 2018 r. podpisano porozumienie USMCA, które po ratyfikacji zastąpiło z dniem 1 lipca 2020 r. poprzednie. Nowa umowa zarówno podtrzymuje i aktualizuje wiele wcześniejszych postanowień, jak i w niektórych kwestiach zawiera nowe rozwiązania. Przykładowo w przemyśle samochodowym zmieniono na korzyść USA reguły pochodzenia pojazdów montowanych w Meksyku, zwiększając wartość wkładu kraju, do którego mają one być eksportowane w ramach porozumienia, zliberalizowano handel produktami mlecznymi, rozszerzono zakres ochrony praw autorskich, wydłużono terminy patentów farmaceutycznych. Zachowano z pewnymi modyfikacjami mechanizm rozstrzygania sporów wynikłych z obowiązywania umowy. Uregulowania wymagały też obszary, które nie istniały przed 25 laty, takie jak cyfrowa gospodarka, w szczególności kwestie zagwarantowania swobody przepływu danych czy ustanowieniu wspólnych zasad e-handlu. [Wiesław Lizak]

Literatura: L. Caliendo, F. Parro, Estimates of the Trade and Welfare Effects of NAFTA, „The Review of Economic Studies” 2015, nr 82(1).