NARRACJA STRATEGICZNA – spójna opowieść mająca określony cel polityczny. Jest jednym z narzędzi komunikacji perswazyjnej, za pomocą którego aktorzy polityczni, nadając znaczenie sekwencjom wydarzeń połączonych wspólnym wątkiem, uzasadniają swoje działania i wpływają na pożądane przez aktora zachowania otoczenia. Jednym z pierwszych, który rozpoczął badania nad wykorzystaniem narracji, był Lawrence Freedman (2006), który zauważył, że konstruowanie narracji strategicznych [nar.str.]
ma dla rządów kluczowe znaczenie w legitymizacji kampanii wojskowych. Nar. te są strategiczne nie tylko ze względu na ich ważność, ale dlatego, że są wynikiem intencjonalnych działań aktorów kształtujących wizję rzeczywistości międzynarodowej. Liczy się atrakcyjność, jaką mogą one mieć dla docelowych odbiorców, zdolność ich
przekonania oraz to, że nar. nadadzą przedstawieniu pewnych politycznych wydarzeń lub procesów specyficzne znaczenie poprzez odwołanie się do emocji, metafor czy mitów historycznych (nar. używają też niekiedy metod manipulacji i dezinformacji).

Koncepcja nar.st. znalazła zastosowanie w stosunkach międzynarodowych, przede wszystkim w badaniach nad wojną i konfliktami. Na najbardziej ogólnym poziomie kluczowe składniki nar. to: opowieść, czyli to, co jest przedmiotem nar. oraz dyskurs, czyli sposób, w jaki historia jest opowiadana, sygnalizujący przypisywane jej znaczenie. Badacze Alister Miskimmon, Ben O’Loughlin i Laura Roselle zdefiniowali nar.st. jako sposób, za pomocą którego aktorzy polityczni konstruują wspólne dla określonej wspólnoty znaczenie przeszłości, teraźniejszości i przyszłości polityki międzynarodowej w celu kształtowania zachowań aktorów krajowych i międzynarodowych. Nar. składa się z aktorów, scenerii/przestrzeni, w której rozgrywają się wydarzenia, fabuły, czasu. Efektywna nar. jest w stanie połączyć wszystkie te elementy w spójną opowieść, co pozwala na identyfikację mechanizmów przyczynowych. Proponowane przez Miskimmon, O’Loughlin i Roselle całościowe badanie nar.st. obejmuje trójstopniową analizę jej tworzenia, projekcji i odbioru w systemie międzynarodowym. Wyróżniają oni trzy poziomy nar.st. Pierwszy poziom – systemowy, kreując wizję pożądanego porządku międzynarodowego, określa, kim są główni gracze, jakie zasady obowiązują. Przykładem mogą być takie nar., jak → zimna wojna, wojna z terroryzmem czy wzrost znaczenia Chin. Nar. wojny z terroryzmem przedstawia państwa jako podmioty chroniące jednostki przed podmiotami niepaństwowymi, zwanymi terrorystami, w walce o bezpieczeństwo. Drugi poziom – problemowy – przedstawia określoną interpretację wydarzeń, aby wpłynąć na działania polityczne, jak np. rosyjska rzekoma „walka z nazizmem i faszyzmem” w czasie agresji na Ukrainę rozpoczętej w 2022 r. Nar. dotyczące problemu lub polityki przedstawiają, dlaczego dana polityka ma być potrzebna i pożądana oraz w jaki sposób zostanie osiągnięta. Trzeci poziom to nar. tożsamościowe, które przedstawiają historię aktora politycznego, jego wartości, charakter i cele, rozumienie siebie oraz „innych” na zasadzie antynomii swój‒obcy. Na przykład nar. „misji białego człowieka” z czasów brytyjskiej kolonizacji obejmowała takie dychotomie, jak nowoczesny kontra zacofany i zachodni kontra niezachodni.

Perswazyjność nar.st. zależy od tego, jak historyczne idee są w nich tłumaczone lub artykułowane. Siła nar. działa zatem poprzez aktywację skojarzeń, które współbrzmią z wartościami i emocjami odbiorców. Nar. w dużej mierze opiera się na przeciwieństwach i dobrze zakorzenionym zestawie stereotypów, symboli, analogii. Szanse na przekonanie są większe, gdy te trzy rodzaje (poziomy) nar. są spójne.

Silna nar.st. powinna zawierać cztery podstawowe elementy: jasność celu; wizję sukcesu; spójność; brak rywalizujących z nią ostro nar. innych podmiotów. Nar.st. wykorzystują przeszłe dyskursy (np. starcie krzyżowców z muzułmanami), idee i obrazy do wyjaśnienia działań politycznych w teraźniejszości. To, czy nar. o przeszłości są przekonujące, zależy od przekładu idei historycznych zawartych w tych nar. w czasie i przestrzeni. Ponadto skuteczność nar.st. ma charakter relacyjny, zależy od interpretacji i reakcji innych aktorów. Jak zauważył James Pamment, aktorzy polityczni poprzez nar. nie tylko tworzą swój wizerunek i reputację, własną interpretację wydarzeń przeszłych lub teraźniejszych, ale także kreują obraz innych aktorów. Przykładem nar. narodowych określających w określony sposób historię państwa lub narodu są dwa rodzaje nar. dotyczące USA: w samym państwie i w innych częściach świata. Według tej pierwszej USA to kraj miłujący pokój i historycznie przywiązany do wolności i demokracji, natomiast zgodnie z drugą – USA to światowy tyran. Bliższym geograficznie przykładem jest nar. Polski jako przedmurza chrześcijaństwa i pomostu między Wschodem a Zachodem.

Analizując nar. danego podmiotu należy wziąć pod uwagę następujące grupy zagadnień: 1. jaki rodzaj nar. (o przeszłości, teraźniejszości, przyszłości) tworzy dany podmiot; 2. jak podmiot kreuje się w nar.: autoprezentacja, tożsamość/wizerunek, miejsce na arenie międzynarodowej, główni przeciwnicy; 3. w jakim celu tworzona jest taka a nie inna nar., innymi słowy, jakie są cele strategiczne podmiotu; 4. w jaki sposób podmiot tworzy nar., jakie są jej źródła, odwołanie do symboli, historii, analogii; 5. odcinek czasu, w którym dana nar. jest prowadzona; 6. jak wielu aktorów ją podziela.

Nar.st. mają fundamentalne znaczenie dla sposobu, w jaki interpretowana jest rzeczywistość, jest to elastyczne narzędzie wspomagające perswazję i oddziaływanie na zachowania innych podmiotów. Nar. jako wyobrażenia dziejów wspólnoty są skierowane również na spajanie tożsamości obywateli własnego państwa poprzez utożsamianie się z określoną interpretacją dziejów państwa czy narodu.

Nar. st. nie jest tożsama z → propagandą, którą wykorzystuje do celów przekazania swojej wizji rzeczywistości. Nar. wyłaniają się w wyniku doświadczeń i wydarzeń historycznych, procesu edukacji i socjalizacji. Nar. objaśniają świat i wyznaczają ograniczenia w zakresie tego, co wyobrażalne i możliwe do zrealizowania, a także kształtują postrzegane interesy. Można zatem wysnuć wniosek, że nar.st. są płynne i dostosowują się do konkretnego kontekstu politycznego i medialnego, łącząc różne dyskursy. [Katarzyna Jędrzejczyk-Kuliniak]

Literatura: A. Miskimmon, B. O’Loughlin, L. Roselle, Strategic Narratives Communication Power and the New World Order, Nowy Jork 2013 • J. Potulski, Geopolityka w świecie ponowoczesnym, Częstochowa 2010.