NAUKI O BEZPIECZEŃSTWIE – dyscyplina naukowa w ramach dziedziny nauk społecznych. W Polsce nauki o bezpieczeństwie [n.bezp.] wywodzą się z dziedziny nauk wojskowych (tak jak nauki o obronności funkcjonujące do 2018) i funkcjonują od 2011 r., początkowo w dziedzinie nauk humanistycznych, a następnie nauk społecznych.
Rodowód n.bezp. w Polsce różni się od ich rodowodu na świecie. W państwach anglojęzycznych ich rozwój jako dyscypliny naukowej nastąpił w okresie dwudziestolecia międzywojennego, początkowo stanowiły jeden z najważniejszych działów nauki o stosunkach międzynarodowych. W okresie → zimnej wojny w główniej mierze badania nad bezpieczeństwem skupiały się na wymiarach politycznym i militarnym, poruszając się w nurcie → realizmu wokół czterech elementów: państwa, strategii, podejścia naukowego i status quo. Dopiero pod koniec lat 80. XX w., po wydaniu przez Barry’ego Buzana książki People, States and Fear: The National Security Problem in International Relations (1983) zaczęto odnosić n.bezp. nie tylko do państw, ale również do zbiorowości ludzkich, rozpatrując je w pięciu obszarach (wymiarach): wojskowym, politycznym, ekonomicznym, społecznym oraz środowiskowym (ekologicznym). Aktualnie podkreśla się, że współczesne ujmowanie n.bezp. z perspektywy nauki o stosunkach międzynarodowych nie jest wystarczające ze względu na złożoność problemów bezpieczeństwa. Skutkuje to koniecznością czerpania z wielu różnych dyscyplin naukowych.
W Polsce przedmiotem badań w n.bezp. jest całokształt problematyki bezpieczeństwa, w tym składające się na nią fakty (zdarzenia), procesy i bardziej szczegółowe zjawiska w sferze bezpieczeństwa, w jego różnych wymiarach przedmiotowych (m.in. politycznym, militarnym, ekonomicznym, ekologicznym, społecznym, kulturowym, informacyjnym, energetycznym) i między nimi, które są rozpatrywane w odniesieniu do konkretnych podmiotów, z punktu widzenia których analizujemy bezpieczeństwo (m.in. człowiek, wspólnota, grupa społeczna, organizacja gospodarcza, organizacja rządowa, organizacja pozarządowa, państwo, społeczność międzynarodowa), przy uwzględnieniu wpływu warunków występujących w środowisku ich funkcjonowania. Badania w tej dyscyplinie powinny służyć tworzeniu teoretycznych podstaw i rozwojowi systemów bezpieczeństwa międzynarodowego, narodowego i systemów operacyjnych funkcjonujących w obszarze bezpieczeństwa.
Ze względu na przedmiot badań często wskazuje się na interdyscyplinarność n.bezp., co wynika z ich specyfiki ontologicznej, a więc złożoności i wieloaspektowości zjawisk oraz procesów, które tworzą ich przedmiot badań. Tym samym n.bezp. wykraczają poza obszar nauk społecznych, korzystając często z dorobku innych dyscyplin i dziedzin naukowych, takich jak filozofia, historia (dziedzina nauk humanistycznych), ekonomia i finanse, nauki o polityce i administracji, nauki prawne, nauki o zarządzaniu i jakości, nauki socjologiczne (dziedzina nauk społecznych), informatyka, matematyka (dziedziny nauk ścisłych i przyrodniczych). Tym samym możliwe jest wyodrębnienie (obok teorii bezpieczeństwa czy metodologii badań nad bezpieczeństwem) takich subdyscyplin, jak np. → filozofia bezpieczeństwa, historia bezpieczeństwa, ekonomia bezpieczeństwa, administracja bezpieczeństwa (a także → administracja wojskowa), prawo bezpieczeństwa (w tym prawo obronne i wojskowe), zarządzanie bezpieczeństwem (w tym → zarządzanie kryzysowe), → socjologia bezpieczeństwa czy inżynieria bezpieczeństwa.
Funkcje realizowane przez n.bezp. to: deskryptywna – opisywanie i systematyzowanie rzeczywistości; eksplanacyjna – poszukiwanie związków przyczynowo-skutkowych opisywanych zjawisk; prognostyczna – przewidywanie i kształtowanie przyszłości; instrumentalna – poszukiwanie optymalnych sposobów działania; ideologiczna – określanie celów działania. [→ Buzan Barry; sekuritologia] [Natalia Moch]
Literatura: Granice tożsamości nauk o bezpieczeństwie, red. T. Kośmider, W. Kitler, Warszawa 2017 • W. Kitler, Bezpieczeństwo narodowe. Teoria i praktyka, Warszawa 2020 • Tożsamość nauk o bezpieczeństwie, red. S. Sulowski, Toruń 2015.