NORMY ETYKI BEZPIECZEŃSTWA – nakazy i zakazy, które adresowane są do zachowań odpierających jakieś niepożądane działania, ujmujące się za kimś lub czymś, wyprowadzające osoby z jakiejś opresji oraz sprzyjające rozwiązywaniu istotnych problemów wychowawczych lub egzystencjalnych. W → etyce bezpieczeństwa możemy wyróżnić trzy ogólne typy norm: asekuracyjne (ochronne, zabezpieczające), instrumentalne (służebne, pomocnicze) i dozorujące (strzegące, opiekuńcze). Normy te mają w aksjologii sekuritalnej wymiar podstawowy, gdyż analogicznie do pryncypiów moralności powszechnej stanowią grunt do rozwijania innych i bardziej szczegółowych oraz ukonkretnionych wskazań adresowanych do poszczególnych grup społecznych dbających o bezpieczeństwo. Do norm asekuracyjnych zaliczamy zobowiązania ubezpieczające ludzką egzystencję (byt), pozycję (prestiż) oraz jego autonomię (niezależność). Normy te odnoszą się do zabezpieczania przed skutkami ryzykownych działań oraz do czynów pomocowych nakierowanych na ochronę człowieka wykonującego trudne czy groźne obowiązki. Do norm instrumentalnych kwalifikujemy nakazy przeznaczone do: bezkonfliktowego współistnienia; stabilizowania i organizowania życia tudzież tworzenia człowieka przykładnego; zobowiązania pragmatycznego działania. Pośród norm dozorujących znajdują się wskazania służące zaufaniu (zawierzeniu); współistnieniu (koegzystencji); równowadze (spokojowi).

Pomimo że w najogólniejszym sensie normy moralne są dyktatami określonego postępowania wedle wskazań, jakie być ono powinno, to w przypadku norm bezpieczeństwa, zwłaszcza asekuracyjnych (ochronnych, obronnych), mamy do czynienia z żądaniami tego, jak być musi w ludzkim działaniu. Wszelkie normy moralne, zwłaszcza dotyczące bezpieczeństwa, występują w postaci absolutystycznej i relatywistycznej. Absolutyzm norm moralnych polega na tym, że przy ich formułowaniu występuje, po pierwsze, wiara w niezmienność jakichś racji (własnych, społecznych, państwowych itp.) lub przekonanie o słuszności głoszonych gdzieś poglądów, a po drugie – pewność istnienia w świecie niezmiennych pryncypiów moralnych (takich jak np. dekalog czy imperatyw kategoryczny Immanuela Kanta), na których buduje się postulaty szczegółowe, odnoszące się do konkretnych etyk. Relatywizm norm moralnych tymczasem polega na tym, że są one zależne od uwarunkowań, z których się wyłaniają – sytuacji historycznej, społecznej, etnicznej, kulturowej itp. – i są przez osoby uznawane za nakazy lub zakazy własne. Normy własne nie są powszechnie sankcjonowane i szanowane, czego przykładem jest np. ksenofobia, usprawiedliwianie tzw. mniejszego zła, kłamstwo ochronne czy prymat intencji czynów nad ich skutkami. Szczególne znaczenie dla każdej indywidualności i środowiska społecznego mają normy moralne ubezpieczające naszą egzystencję, czyli służące ochronie naszego biologicznego istnienia (bytu). Określają one niezbywalną konieczność chronienia życia ludzkiego zgodnie z przekonaniem, że wedle naszego doświadczenia poza doczesnością nie ma dla niego alternatywy. Życia jako wartości najwyższej bronią normy: nie zabijaj, chroń zdrowie własne i innych, szanuj profilaktykę, nie pal, chodź do lekarza, dbaj o środowisko itd. Szczególną formą tych norm są m.in. przepisy BHP, reguły postępowania, zasady ratownicze, a nawet instrukcje pracy przy niebezpiecznych urządzeniach. Ale w ramach norm ubezpieczających odnoszących się do ogólności występują zauważalne różnice, np. w chrześcijaństwie normy w obronie biologicznego istnienia dotyczą już wyłącznie ludzi, w islamie tylko wyznawców Allacha, a w kulturze indyjskiej wszystkiego, co żyje. W kulturze Zachodu czterema dopuszczalnymi wyłomami w normie „nie zabijaj” są: → samobójstwo (chwalone przez greckich cyników i rzymskich stoików); → zabójstwo w stanie wyższej konieczności, czyli np. → wojny, obrony koniecznej; sankcja prawa karnego → kara śmierci, doprowadzenie kogoś do śmierci w wyniku nieumyślnego zdarzenia; eutanazja. W obrębie norm chroniących istnienie mieszczą się również odniesienia człowieka do zwierząt, obejmujące nasz stosunek do transplantacji ich narządów, wiwisekcji oraz eksperymentów medycznych z udziałem fauny. Szczególnej uwadze normatywnej powinien podlegać zasięg przyzwolenia na zabijanie zwierząt, a w szczególności dopuszczania do przemysłowego uboju, fabrycznej hodowli, sztucznego spasania drobiu, transportu tuczy rzeźnej, polowań czy ludycznych (dla zabawy) walk zwierząt.

Normy ubezpieczające naszą pozycję społeczną, a więc wskazania prestiżowe, odnoszą się przede wszystkim do godności osobistej i dlatego służą ochronie własnej dumy, twarzy i dobrego imienia. Normy te silnie zależą od czynników kulturowych, historycznych i obyczajowych, które zapewniają człowiekowi cześć, czyli szacunek, dobrą sławę, poważanie oraz honor. Normy asekuracyjne chroniące godność mają najważniejsze znaczenie w relacjach społecznych, do których zaliczmy zachowania obywatelskie (oparte na prawie cywilnym) i wszelkie odniesienia polityczne, pracownicze, towarzyskie, środowiskowe itd. Normy godnościowe bronią osobę przed zniewagą, zniesławieniem, ubliżeniem, hańbą, infamią, poniżeniem i upokorzeniem. [Marek Adamkiewicz]

Literatura: M. Fritzhand, Etyka, Warszawa – Wrocław 1990 • R. Ingarden, Wykłady z etyki, Warszawa 1989 • M. Ossowska, Normy moralne. Próba systematyzacji, Warszawa 1985.