OCHRONA GRANIC – jedna z podstawowych funkcji państwa; ochrona → granic państwowych jest realizowana poprzez organizację zespołu przedsięwzięć administracyjno-politycznych, sanitarnych oraz militarnych (o różnym zakresie rygorów) podejmowanych przez każde suwerenne państwo w celu niedopuszczenia do nielegalnego przekraczania granicy państwowej i przewożenia bez zezwolenia określonych towarów, a także zapobiegania przenikaniu przez granicę chorób zakaźnych. Jedną z podstawowych cech państwa jest terytorium, na którym ludność realizuje swoje potrzeby społeczne i ekonomiczne, a rolą państwa jest zapewnienie możności realizacji tych potrzeb. Relację państwa do jego terytorium określa się mianem → suwerenności lub zwierzchnictwa terytorialnego. → Granica państwowa ma charakter wielowymiarowy, rozgranicza obszar lądowy oraz przestrzeń powietrzną, wody i wnętrze ziemi. Przebieg granicy na lądzie oraz rozgraniczenia morskich wód wewnętrznych i morza terytorialnego z państwami sąsiednimi są określone w umowach międzynarodowych zawartych przez dane państwo. W polskim systemie prawnym ustawa o ochronie granic ustanowiła pas drogi granicznej oraz strefę nadgraniczną. Pas drogi granicznej to obszar o szerokości 15 metrów, licząc w głąb kraju, od linii granicy państwowej lub od brzegu wód granicznych albo brzegu morskiego. Strefa nadgraniczna obejmuje cały obszar gmin przyległych do granicy państwa. Jeżeli obszar tych gmin nie osiąga 15 km, włącza się do strefy nadgranicznej również sąsiednie gminy, których obszar leży (w całości lub w części) w odległości 15 km od granicy państwowej.

Za ochronę gr.pań. zazwyczaj odpowiedzialni są: minister właściwy ds. wewnętrznych – w zakresie granicy lądowej i morskiej oraz kontroli ruchu granicznego; minister obrony narodowej – w przestrzeni powietrznej. W Polsce formacją odpowiedzialną za ochronę granic jest działająca od 1991 r. → Straż Graniczna (SG). Granica państwowa podlegająca ochronie SG liczy 3511 km lądowej linii granicznej, w tym 440 km granicy morskiej. Na granicę lądową składają się następujące odcinki granic z naszymi sąsiadami: z Rosją 210 km, z Litwą 104 km, z Białorusią 418 km, z Ukrainą 535 km, ze Słowacją 541 km, z Czechami – 796 km, z Niemcami 467 km.

Sytuacja społeczno-gospodarcza w kraju, zmiany polityczne na arenie międzynarodowej, a przede wszystkim proces integracji Polski ze strukturami NATO i UE wymagają stałego doskonalenia struktur i dostosowania do zmieniających się potrzeb i wymagań. Po upadku PRL granica morska straciła dotychczasowe znaczenie dla bezpieczeństwa państwa. Z kolei wprowadzone w 1989 r. zasady wolnego rynku w życiu gospodarczym spowodowały zagrożenie przestępczością przemytniczą, a upadek ZSRR i powstanie w jego miejsce państw narodowych ułatwiło → migrację nielegalną ludności krajów b. ZSRR oraz państw środkowej Azji poprzez Polskę do krajów Europy Zachodniej. Kolejne wyzwania powstały dla SG wraz ze wstąpieniem Polski do UE oraz w związku z postępującymi procesami zagrożenia → terroryzmem. Po włączeniu 10 nowych członków do struktur Unii polska granica wschodnia stała się jednocześnie wschodnią rubieżą zjednoczonej Europy. Dlatego też UE, wspierając materialnie i finansowo polskie służby graniczne i celne, oczekuje skutecznej i sprawnej ochrony rynku unijnego przed nielegalnie sprowadzanymi towarami oraz uniemożliwiania nielegalnej migracji z krajów azjatyckich i afrykańskich. Z kolei członkostwo w NATO oraz poparcie rządu polskiego dla polityki USA w walce z międzynarodowym terroryzmem spowodowały, iż nasz kraj może stać się obiektem ataków terrorystycznych.

Jednym z efektów członkostwa Polski w UE było przystąpienie od 2007 r. do strefy → Schengen. Swobodny przepływ ludzi oraz zniesienie kontroli granicznej powoduje określone zagrożenia. W ramach UE funkcjonuje → Frontex, agencja zaangażowana we wsparcie narodowych działań na rzecz ochrony granic, kontroli przepływu osób i towarów, a także zabezpieczenia terytorium państw członkowskich w razie nagłych i trudnych do przewidzenia wydarzeń na granicach zewnętrznych. Od 1990 r. problematyka ochrony granic, a szczególnie ruchu granicznego, zmieniła w Polsce radykalnie swój charakter. W tym czasie instytucjonalnie przeprowadzono jedynie kosmetyczne zmiany i widoczne są dysproporcje na niekorzyść w porównaniu do innych krajów unijnych (w niektórych z nich podjęto gruntowne zmiany, włącznie z wchłonięcie przez służby policyjne zadań formacji granicznych, np. w Danii, Niemczech, Słowacji). [→ Zintegrowany System Zarządzania Granicami UE] [Andrzej Misiuk]

Literatura: A. Maksimczuk, L. Sidorowicz, Ochrona granic i obsługa ruchu granicznego, Warszawa 2007.