OCHRONA I OBRONA NARODOWA – powszechna ochrona i obrona narodowa w ujęciu ogólnym jest zasadniczą formą organizacyjną gwarantującą bezpieczeństwo państwa i narodu. Każda organizacja państwowa, aby mogła swobodnie i skutecznie rozwijać się, zapewnia ochronę i obronę własnych interesów w taki sposób, aby nikt nie tworzył przeszkód i utrudnień natury politycznej, militarnej, kulturowej, gospodarczej i społecznej, a zatem państwa budują systemy powszechnej ochrony i obrony narodowej. Współczesne szerokie spektrum bezpieczeństwa narodowego wymaga istotnego poszerzenia rozumienia tradycyjnego terminu „obrona narodowa” właśnie na „ochronę i obronę narodową” [och.ob.nar.]. Celowość, a nawet konieczność wprowadzenia tego terminu do systemu pojęć z zakresu → bezpieczeństwa narodowego wynika z następujących przesłanek. Po pierwsze, dotychczasowe, wyniesione z XX w. pojęcie → obrony narodowej powszechnie utożsamiane było z obroną przed agresją militarną. Innymi słowy, utożsamiano obronę narodową z przeciwstawianiem się zagrożeniom militarnym (wojennym), pomijając oczywisty fakt, że współczesne różnorodne zagrożenia niemilitarne są równie groźne jak wojna, a ochrona przed nimi jest równie ważna, jak obrona zbrojna przed zagrożeniami militarnymi. Po drugie, powszechne funkcjonowanie w systemie pojęć z obszaru bezpieczeństwa narodowego terminu „ochrona” (np.: → ochrona ludności, → ochrona granic, → ochrona dóbr kultury), który ponadto funkcjonuje w terminologii NATO (np. ochrona wojsk, ochrona obiektów infrastruktury krytycznej), implikuje potrzebę poszerzenia omawianego pojęcia. Po trzecie, występuje niewątpliwa nierozłączność przygotowania sił zbrojnych i cywilnej organizacji obrony narodowej zarówno do „obrony narodowej” w tradycyjnym rozumieniu, czyli obrony przed agresją, oraz „ochrony narodowej” – w rozumieniu zapobiegania i przeciwdziałania zagrożeniom niemilitarnym. Po czwarte, termin och.ob.n. zawiera w sobie całokształt działań cywilnych i wojskowych zapewniających przetrwanie wartości i interesów narodowych w obliczu zagrożeń zarówno militarnych, jak i niemilitarnych.
A zatem, skoro bezpieczeństwo narodowe jest najwyższą potrzebą i wartością narodu oraz głównym celem działań państwa, to och.ob.n. jest funkcją obejmującą chronienie i obronę wartości narodowych przed zagrożeniami – zewnętrznymi i wewnętrznymi, militarnymi i niemilitarnymi. Och.ob.n. tworzy zatem warunki niezbędne i konieczne dla pozostałych działań tworzących bezpieczeństwo narodowe, jakimi są rozwój kulturalny i materialny. Innymi słowy w całokształcie działań państwa w tworzeniu i utrzymywaniu bezpieczeństwa narodowego och.ob.n. zapewnia bezpieczeństwo rozwoju (tworzenia) siły narodowej, a jednocześnie chroni i broni wartości wytworzone. Całość organizacji och.ob.n. została podzielona na dwie równorzędne części (dwa komponenty): cywilną i wojskową. Są one ze sobą ściśle powiązane relacjami współpracy i koordynacji na szczeblu centralnym i terytorialnym oraz przygotowane do wzajemnego wsparcia swoich działań w czasie pokoju oraz w okresie kryzysu czy ewentualnej wojny.
Och.ob.n. można rozpatrywać w co najmniej kilku znaczeniach. Po pierwsze, jako część organizacji państwa, obejmującą przygotowanie społeczeństwa, sił zbrojnych, zasobów i terytorium do zapobiegania, przeciwdziałania, ochrony i obrony całego narodu przed istniejącymi i potencjalnymi zagrożeniami bezpieczeństwa narodowego. Po drugie, jako podstawową misję narodową (państwa) obejmującą zabezpieczenie przed istniejącymi i potencjalnymi zagrożeniami bezpieczeństwa narodowego. Po trzecie, jako fundamentalną strukturę realizacyjną bezpieczeństwa narodowego, obejmującą przygotowanie społeczeństwa, zasobów i terytorium do zapobiegania, przeciwdziałania, ochrony i obrony narodu (→ interesów narodowych) przed istniejącymi i potencjalnymi zagrożeniami bezpieczeństwa narodowego. Po czwarte, jako realizację konstytucyjnego obowiązku obrony ojczyzny oraz podstawową powinność narodową.
W strukturach administracji rządowej dział obrona narodowa obejmuje w czasie pokoju sprawy: obrony państwa oraz SZ RP, bezpieczeństwa → cyberprzestrzeni w wymiarze militarnym, udziału RP w wojskowych przedsięwzięciach organizacji międzynarodowych oraz w zakresie wywiązywania się z zobowiązań militarnych wynikających z umów międzynarodowych. Całość środków och.ob.n. można podzielić na strukturalne i funkcjonalne. Te pierwsze to organy władzy, służba zagraniczna, siły zbrojne oraz służby, inspekcje i straże, takie jak np. Policja, Straż Graniczna, Państwowa Straż Pożarna. Funkcjonalne środki och.ob.n. to np. polityczne, gospodarcze, wojskowe, ekologiczne, normatywne. Ze względu na zastosowanie całość środków och.ob.n. można podzielić na środki powszechnie stosowane w codziennej (rutynowej) ochronie i zabezpieczeniu wartości i interesów narodowych (środki niemilitarne) oraz środki wojskowe traktowane jako ostateczny, decydujący środek och.ob.n.
Powszechność och.ob.n. oznacza, że ciężar przygotowania państwa i narodu do przeciwdziałania (ochrony) oraz reagowania (obrony) na zagrożenia nie spoczywa tylko na jednej instytucji czy strukturze organizacyjnej, np. na siłach zbrojnych. Powszechność to realizacja zadań i powinności spoczywających na każdym podmiocie w granicach regulowanych przepisami prawa oraz na każdym obywatelu, w zależności od jego indywidualnych możliwości. [Aleksandra Skrabacz, Patrycja Bryczek-Wróbel]
Literatura: Bezpieczeństwo narodowe Polski w XXI wieku. Wyzwania i strategie, Warszawa 2006 • W. Kitler, Obrona narodowa III RP. Pojęcie. Organizacja. System, Warszawa 2002 • A. Skrabacz, Organizacje pozarządowe w bezpieczeństwie narodowym Polski, Warszawa 2006.