OCHRONA LUDNOŚCI – ogół działań zmierzających do zapewnienia bezpieczeństwa ludności (życia i zdrowia), ich mienia i/lub środowiska. Ochrona ludności [och.lud.] może być rozpatrywana w kilku ujęciach. W ujęciu strategicznym jest to misja społeczności międzynarodowej, organizacji pozarządowych, państwa, instytucji państwa, niesformalizowanych grup społecznych i jednostek ludzkich realizowana w obliczu → zagrożeń o źródłach tkwiących w siłach natury oraz działaniach człowieka przeciwko człowiekowi, ukierunkowana na ochronę najważniejszych wartości utylitarnych, tj. ludzkiego zdrowia i życia, a także mienia i środowiska w zakresie niezbędnym do przeżycia ludzi w wymiarach biologicznym i bytowo-kulturowym. W ujęciu funkcjonalnym jest to jedna z dziedzin → bezpieczeństwa powszechnego. Wyraża się poprzez działania z zakresu → ratownictwa (realizowane w trybie pilnym) oraz pozostałe działania z zakresu och.lud. (nierealizowane w trybie pilnym). Działalność z zakresu och.lud. dzieli się na aktywności podejmowane przed wystąpieniem zagrożenia (w tym prognozowanie, monitorowanie i przeciwdziałanie występowaniu zagrożeń, przygotowanie do radzenia sobie z zagrożeniami, a także planowanie i edukowanie w tym zakresie) oraz aktywności podejmowane po wystąpieniu zagrożenia (wykrywanie i rozpoznawanie zagrożeń, komunikacja kryzysowa i komunikacja ryzyka, prowadzenie działań operacyjnych, przeciwdziałanie zagrożeniom wtórnym). W ujęciu strukturalnym och.lud. jest to działalność zróżnicowanych podmiotów (krajowych, zagranicznych i międzynarodowych) trzech sektorów (pierwszy – instytucje państwa, drugi – podmioty prywatne, których działalność jest nastawiona na zysk oraz trzeci – non-profit, czyli podmioty prywatne, których działalność nie jest nastawiona na zysk).
Och.lud. jest powiązana strukturalnie m.in. z systemami: → bezpieczeństwa narodowego RP, → zarządzania kryzysowego, → ochrony przeciwpożarowej, → Krajowym Systemem Ratowniczo-Gaśniczym. W wymiarze międzynarodowym natomiast – ze strukturami ONZ, NATO i → Unijnym Mechanizmem Ochrony Ludności.
W czasie pokoju funkcjonuje system ochrony ludności – uporządkowany zbiór elementów mających na celu zagwarantowanie bezpieczeństwa ludności oraz jej mienia i środowiska. Do jego głównych zadań należą: identyfikacja i monitorowanie zagrożeń; zapobieganie wystąpieniu zagrożeń; szacowanie ryzyka (prawdopodobieństwa i skutków) wystąpienia zagrożenia; przygotowanie organizacyjne i rzeczowe na wypadek wystąpienia zagrożeń; przygotowanie i organizowanie budowli ochronnych; planowanie i przygotowanie ewakuacji; realizacja edukacji (szkolenia, ćwiczenia) dla ludności i podmiotów zajmujących się ochroną ludności; tworzenie rezerw zasobów niezbędnych na czas wojny; prowadzenie prac badawczych na rzecz och.lud.; realizacja odbudowy uszkodzeń/zniszczeń powstałych w konsekwencji zagrożeń.
Zadania z zakresu och.lud. ulegają przekształceniu w zadania z zakresu → obrony cywilnej w związku ze → stanem wojennym i → stanem wojny (przygotowywaniem się na ich wystąpienie oraz w rezultacie ich wystąpienia). Problematyka ochrony → ludności cywilnej podczas konfliktu zbrojnego jest regulowana przez → międzynarodowe prawo humanitarne konfliktów zbrojnych. Zakazane jest atakowanie ludności cywilnej przez siły zbrojne, a strony walczące mają obowiązek odróżniać → osoby cywilne od członków sił zbrojnych. [Paweł Gromek, Justyna Stochaj, Wojciech Wróblewski]
Literatura: P. Gromek, Ratownictwo w ochronie ludności. Istota. System. Kierunki rozwoju, Warszawa 2015 • P. Łubiński, Ochrona ludności cywilnej. Ochrona uchodźców [w:] Międzynarodowe prawo humanitarne konfliktów zbrojnych, red. Z. Falkowski, M. Marcinko, Warszawa 2014 • B. Michailiuk, Ochrona ludności. Wybrane obszary, Warszawa 2017.