ODSTRASZANIE MILITARNE – jedna z funkcji → sił zbrojnych polegająca na przekonaniu potencjalnych agresorów o bezcelowości i nieopłacalności podejmowania agresywnych działań zbrojnych (definicja Akademii Sztuki Wojennej, d. Akademii Obrony Narodowej). Odstraszanie militarne [od.mil.] jest istotnym, kluczowym elementem szerzej pojmowanego odstraszania, które obejmuje wszelkie działania ukierunkowane na uświadomienie potencjalnemu agresorowi, że konsekwencje rozwiązania siłowego lub konfliktu zbrojnego przeważyłyby spodziewane potencjalne korzyści. W klasycznym (pierwotnym) ujęciu (André Beaufre) od.mil. ma na celu powstrzymanie wrogiego mocarstwa (państwa) od podjęcia decyzji o użyciu swojej broni lub – ogólnie – od powzięcia działania lub reagowania w danej sytuacji. Polega na wykorzystaniu własnych środków do formułowania gróźb pod adresem strony przeciwnej w celu zapobieżenia niepożądanym działaniom przeciwnika, zanim zostaną one podjęte. Jest wyrazem dążenia do pewnego celu strategicznego – jest nim w istocie utrzymanie pewnego status quo. W odróżnieniu od strategii przymusu/zastraszania ma charakter defensywny.
Pojęcie od.mil. znalazło swoje zastosowanie w doktrynach i strategiach państwowych oraz sojuszniczych po drugiej wojnie światowej. Spójna koncepcja od.mil. zrodziła się w okresie → zimnej wojny. Współcześnie od.mil. jest w doktrynach/koncepcjach/strategiach bezpieczeństwa (obrony narodowej) państw ważnym elementem ich treści. Ważne kluczowe miejsce zajmowało w kolejnych → koncepcjach strategicznych NATO.
W teorii i praktyce od.mil. dzieli się (za Glennem H. Snyderem) na dwa rodzaje: 1. od. przez odmowę (deterrence by denial) – polega na odmowie dania przeciwnikowi szans na zwycięstwo w militarnej konfrontacji; 2. od. przez karę (deterrence by punishment) – polega na przekonaniu przeciwnika o nieuchronności poniesienia przez niego strat niemożliwych do zaakceptowania w przypadku podjęcia niepożądanych działań. Stosowany jest także inny podział, według którego wyróżnia się: od.mil. bezpośrednie ‒ wzajemne od. dwóch państw; od.mil. rozszerzone – obejmujące sojuszników, koalicjantów, państwa zależne. Z kolei według kryterium podobieństwa możliwości i kultur strategicznych dzieli się na symetryczne/wzajemne i asymetryczne.
W klasycznym ujęciu (André Beaufre, William Kauffman) od.mil. osiąga się dzięki posiadaniu środków (możliwości), które stanowią wystarczającą groźbę i zapewnią uzyskanie pożądanego efektu psychologicznego. Od. w psychologicznym wymiarze jest strategią komunikacyjną. To skomplikowana interakcja społeczna, która ma wiele wspólnego z ludzką naturą, emocjami, psychologią. Choć musi opierać się na rzetelnej kalkulacji, polega w istocie na wytworzeniu u przeciwnika pewnego stanu umysłu, pewnych emocji.
Celem generalnym od.mil. w czasie pokoju jest jego utrzymanie, zachowanie terytorialnego status quo. W czasie kryzysu jest nim ograniczenie zasięgu i natężenia konfliktu, rozumiane jako powstrzymywanie przed eskalacją. W czasie wojny – powstrzymywanie przed eskalacją działań wojennych bądź ich przerwanie.
Specjalne miejsce w od.mil. zajmuje od. nuklearne. W czasie → zimnej wojny było kluczowym elementem strategii mocarstw [→ mocarstwa nuklearne]. Po jej zakończeniu, choć jest mniej eksponowane, pozostało istotnym czynnikiem formującym kształt globalnego bezpieczeństwa. [Bolesław Balcerowicz]
Literatura: A. Beaufre, Wstęp do strategii. Odstraszanie i strategia, Warszawa 1968 • B. Brodie, Strategia w erze broni rakietowej, Warszawa 1963 • R. Kopeć, P. Mazur, Odstraszanie militarne w XXI wieku. Polska – NATO – Rosja, Kraków 2019.